শিক্ষার শৃঙ্খল-তৃতীয় পর্ব
অধ্যাপক ড: সুকান্ত চৌধুরী, যাদবপুর বিশ্ববিদ্যালয়ের প্রফেসর এমিরেটাস, কলকাতা
এর সঙ্গে মণিকাঞ্চন যোগ multiple choice (MCQ) মূল্যায়নপদ্ধতি, যাতে লেখা বা একটানা চিন্তা করার অবকাশ অন্তর্হিত হচ্ছে। যে-কোনও বিদ্যাচর্চার প্রাথমিক স্তরে কিছু জিনিস শিখতে হয় যার প্রতিপাদ্য সরল, নির্বিকল্প: নিছক তথ্য, বড়জোর প্রাথমিক স্তরে কিছু বিচারগত সিদ্ধান্ত।
এগুলি জ্ঞানচর্চা নয়, জ্ঞানচর্চার প্রস্তুতিপর্ব। MCQ পদ্ধতি এই স্তর পেরিয়ে বিষয়টার সঙ্গে বৌদ্ধিক যোগ স্থাপন করাতে পারে না, বরং এই বিপজ্জনক মনোভাব পুষ্ট করে যে সব সমস্যার একটাই সহজ উত্তর: যে অন্যরকম ভাবে সে ভ্রান্ত তো বটেই, হয়তো অপরাধী বা সমাজবিরোধী। অর্থাৎ বিদ্যাচর্চার ঘাটতির সঙ্গে যুক্ত হচ্ছে সামাজিক সঙ্কীর্ণতা ও হানাহানির অব্যর্থ ফর্মুলা।
শিক্ষণ ও মূল্যায়নপদ্ধতির এই দীনতার মধ্য দিয়ে শিক্ষার নির্ধারকেরা কেবল ছাত্র-শিক্ষকের অবনমন ও অনিষ্ট ঘটাচ্ছেন না, নিজেরাও যেন চেষ্টা করেই একটা মানসিক দৈন্যের চর্চা করছেন। তাঁদের চিন্তা-অভিসন্ধি সত্যিই সরল নিষ্কলুষ তা আদপে বলছি না; বরং জটিল অভিসন্ধি কার্যকর করতে তাঁরা অতিসরল আধাখেঁচরা পদ্ধতির সরাসরি শরণ নেন, যেমনটা করতে তাঁদের পূর্বসূরিরা লজ্জা পেতেন, বেমানান ভাবতেন। স্কুলস্তরে জাতীয় পাঠক্রমের কাঠামো (National Curriculum Framework) নির্ধারণের জন্য জনমত যাচাইয়ের যে কার্যক্রম চলছে, তাতে মাত্র দশটি অনলাইন MCQ প্রশ্ন। উত্তরগুলি শুধু অতিসরল নয়, সম্ভাব্য অসংখ্য উত্তরের মধ্যে হাতে-গোনা মোটা দাগের অল্প কয়েকটি মাত্র: অন্য কোনও মত প্রকাশের অবকাশই নেই। ওদিকে একাধিক অসম্পর্কিত বিষয় এক বন্ধনীর মধ্যে ফেলা হয়েছে, একটা বাছলে সঙ্গে আর পাঁচটা বাছতেই হবে। ‘খেলাধুলো’র সঙ্গে একযোগে আছে ‘ভারত সম্পর্কে জ্ঞান’ – নিশ্চয় খুবই বাঞ্ছনীয়, কিন্তু বর্তমান শাসনে সেই জ্ঞানের উপকরণ কী হবে জানতে কৌতুহল হয়। আরও বিতর্কিতভাবে শারীরশিক্ষণের সঙ্গে একযোগে আছে ‘ভারতীয় জ্ঞানপদ্ধতি’ (Indian knowledge systems)। যদি আমরা চাই ছেলেমেয়েরা আদৌ সংস্কৃত শেখে, শুরু করতেই হবে প্রথম শ্রেণিতে – আর কোনও বিকল্প নেই।
অর্থাৎ উত্তরদাতা জনসাধারণ শেষ অবধি নির্দিষ্ট করতে পারবেন সামান্য কয়েকটা অতিসরল উপাদান, তাও পূর্বনির্ধারিত কটা বিকল্প থেকে। সাড়ে পনেরো আনা ফাঁক থেকে যাবে, যা কর্তারা ভরাট করবেন নিজেদের অভিসন্ধিমত। ধরে নেওয়া যায়, চূড়ান্ত পাঠ্যক্রম যখন প্রকাশ হবে, সহর্ষে ঘোষণা হবে যে অনলাইন পদ্ধতিতে দেশ জুড়ে এত হাজার বা এত লক্ষ লোকের মত নেওয়া হয়েছে; সেই মতের মূল্য কানাকড়ি, সেভাবেই ঘুঁটি সাজানো হয়েছে।
এই ন্যূনপন্থী নীতি (minimalism) যদি সফলভাবে শিক্ষাক্ষেত্রে বপন করা যায়, অভীষ্ট পরিবর্তন আপনি এসে যাবে। শিক্ষাক্ষেত্র থেকে চিন্তাভাবনা বিদায় নেবে। এত যে প্রতিবাদ বিতর্ক সমালোচনা লেগেই আছে, তা আপনি থিতিয়ে যাবে। বাকস্বাধীনতা হরণের বদনাম ভোগ করতে হবে না, কারণ স্বাধীনভাবে কেউ কিছু বলতে চাইবে না, চাওয়ার ইচ্ছেটাই উবে যাবে। শিক্ষাক্ষেত্রে বিরাজ করবে নিবিড় শান্তি, এখনকার বাকবিতণ্ডার চেয়ে কত ভালো। রবীন্দ্রনাথের অচলায়তনের উপাচার্য ঠিক এটাই বলেছিল: ‘এক মুহূর্তের জন্যেও কিছু ভাবতে হয় না। এর চেয়ে আর শান্তি কী হতে পারে?’
কৃষি থেকে একটা তুলনা করা যেতে পারে। বাইরে থেকে কীটনাশক ছড়িয়ে ফসল রক্ষা করা যায়, আর জিনের গঠন পালটে ফসলকে ভিতর থেকে অনাক্রমনীয় করে। এই দুই পন্থার মধ্যে যে তফাত, একই তফাত শাসন করে মানুষকে বশ করা আর স্বভাবগতভাবে মানুষের মধ্যে বশ্যতার সঞ্চার করার মধ্যে। প্রথমটা মস্তিষ্ক নিয়ন্ত্রণ, দ্বিতীয়টা মস্তিষ্কপ্রক্ষালন। সত্যজিৎ রায় শিক্ষাবিদ ছিলেন না, কিন্তু তাঁর প্রতিভালব্ধ এই শব্দটা শিক্ষাচিন্তায় তাঁর পরম অবদান।
মুশকিল এই, সব কিছু ধুয়ে মুছে সাফ করা যায় না। ওই সরলীকৃত নিদানেও বেঁচে থাকার স্বার্থে কিছু জিনিস আমাদের শিখতেই হয়। উঁচুদরের মানসিক জীবনের কথা বলছি না। বলছি স্রেফ আটপৌরে জাগতিক অস্তিত্বের কথা – অর্থব্যবস্থা আর সামাজিক পরিকাঠামো ন্যূনতম মাত্রায় চালু রাখার জন্য, আধুনিক বিজ্ঞান-প্রযুক্তির আশীর্বাদ কিছু আবশ্যিক ক্ষেত্রে উপভোগ করার জন্য। আধুনিক জীবনের এটুকু অনুষঙ্গ নিশ্চিত করতেও প্রশ্ন করতে হয়, করে যেতেই হয়। প্রযুক্তির আড়াল থেকে মৌলিক বিজ্ঞান উঁকি মারে, ডেকে না এনে উপায় থাকে না।
যে শিক্ষাব্যবস্থার দিকে আমরা এগোচ্ছি, তাতে এটুকু পরিসরও মিলবে কিনা সন্দেহ। বলা যায়, ব্যবস্থাটা গবেষণাগার দূরে থাক, একটা ভালো পলিটেকনিকের স্তরেও পৌঁছবে না। তত্ত্বকথা ভুলে যাই, দেশের যে স্থূল বাস্তব উপকার হতে পারত, না হলেই নয়, সেটুকুও হবে না। উন্নয়ন আর আর্থিক বৃদ্ধি মার খাবে। বিজ্ঞানমনস্কতা ও যুক্তিবোধ হ্রাস পাবে, নানা অনাচার আর কুচিন্তা লোকের মাথায় ঢুকবে বা ঢুকিয়ে দেওয়া যাবে। শিক্ষার মধ্য দিয়েই মানসিক দৈন্য বপন হবে: দেশবাসী তালিম পাবে সভ্যতার নানা আশীর্বাদ সক্রিয়ভাবে প্রত্যাখ্যান করতে, ক্ষতি ও বঞ্চনা মেনে নিতে বা বুঝতেই না পেতে। এই ব্যবস্থার প্রতিবাদ করলে সমাজে ফের সংঘাত বাধবে, অজ্ঞতার শান্ত সমুদ্রে ঝড় উঠবে।দ্বিতীয় পর্বের লিঙ্ক: http://www.banglaworldwide.com/post/Siksar-srnkhal-2nd-part http://www.banglaworldwide.com/post/Siksar-srnkhal-4th-part
11:45:00 AM {"id":1557,"user_id":1,"title":"\u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09b0 \u09b6\u09c3\u0999\u09cd\u0996\u09b2-\u09a4\u09c3\u09a4\u09c0\u09df \u09aa\u09b0\u09cd\u09ac","slug":"Siksar-srnkhal-3rd-part","excerpt":"\u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09b0 \u09b6\u09c3\u0999\u09cd\u0996\u09b2-\u09a4\u09c3\u09a4\u09c0\u09df \u09aa\u09b0\u09cd\u09ac","content":"<p><img src=\"\/storage\/app\/media\/SukantaChowdhury-100.jpg\" alt=\"\" width=\"100\" height=\"100\" \/><br \/><strong>\u0985\u09a7\u09cd\u09af\u09be\u09aa\u0995 \u09a1: \u09b8\u09c1\u0995\u09be\u09a8\u09cd\u09a4 \u099a\u09cc\u09a7\u09c1\u09b0\u09c0, \u09af\u09be\u09a6\u09ac\u09aa\u09c1\u09b0 \u09ac\u09bf\u09b6\u09cd\u09ac\u09ac\u09bf\u09a6\u09cd\u09af\u09be\u09b2\u09af\u09bc\u09c7\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09ab\u09c7\u09b8\u09b0 \u098f\u09ae\u09bf\u09b0\u09c7\u099f\u09be\u09b8, \u0995\u09b2\u0995\u09be\u09a4\u09be<\/strong><\/p>\r\n<p style=\"text-align: justify;\">\u098f\u09b0 \u09b8\u0999\u09cd\u0997\u09c7 \u09ae\u09a3\u09bf\u0995\u09be\u099e\u09cd\u099a\u09a8 \u09af\u09cb\u0997 multiple choice (MCQ) \u09ae\u09c2\u09b2\u09cd\u09af\u09be\u09df\u09a8\u09aa\u09a6\u09cd\u09a7\u09a4\u09bf, \u09af\u09be\u09a4\u09c7 \u09b2\u09c7\u0996\u09be \u09ac\u09be \u098f\u0995\u099f\u09be\u09a8\u09be \u099a\u09bf\u09a8\u09cd\u09a4\u09be \u0995\u09b0\u09be\u09b0 \u0985\u09ac\u0995\u09be\u09b6 \u0985\u09a8\u09cd\u09a4\u09b0\u09cd\u09b9\u09bf\u09a4 \u09b9\u099a\u09cd\u099b\u09c7\u0964 \u09af\u09c7-\u0995\u09cb\u09a8\u0993 \u09ac\u09bf\u09a6\u09cd\u09af\u09be\u099a\u09b0\u09cd\u099a\u09be\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09be\u09a5\u09ae\u09bf\u0995 \u09b8\u09cd\u09a4\u09b0\u09c7 \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u099c\u09bf\u09a8\u09bf\u09b8 \u09b6\u09bf\u0996\u09a4\u09c7 \u09b9\u09df \u09af\u09be\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09bf\u09aa\u09be\u09a6\u09cd\u09af \u09b8\u09b0\u09b2, \u09a8\u09bf\u09b0\u09cd\u09ac\u09bf\u0995\u09b2\u09cd\u09aa: \u09a8\u09bf\u099b\u0995 \u09a4\u09a5\u09cd\u09af, \u09ac\u09dc\u099c\u09cb\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09be\u09a5\u09ae\u09bf\u0995 \u09b8\u09cd\u09a4\u09b0\u09c7 \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u09ac\u09bf\u099a\u09be\u09b0\u0997\u09a4 \u09b8\u09bf\u09a6\u09cd\u09a7\u09be\u09a8\u09cd\u09a4\u0964<\/p>\r\n<p style=\"text-align: justify;\">\u098f\u0997\u09c1\u09b2\u09bf \u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u099a\u09b0\u09cd\u099a\u09be \u09a8\u09df, \u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u099a\u09b0\u09cd\u099a\u09be\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09b8\u09cd\u09a4\u09c1\u09a4\u09bf\u09aa\u09b0\u09cd\u09ac\u0964 MCQ \u09aa\u09a6\u09cd\u09a7\u09a4\u09bf \u098f\u0987 \u09b8\u09cd\u09a4\u09b0 \u09aa\u09c7\u09b0\u09bf\u09df\u09c7 \u09ac\u09bf\u09b7\u09df\u099f\u09be\u09b0 \u09b8\u0999\u09cd\u0997\u09c7 \u09ac\u09cc\u09a6\u09cd\u09a7\u09bf\u0995 \u09af\u09cb\u0997 \u09b8\u09cd\u09a5\u09be\u09aa\u09a8 \u0995\u09b0\u09be\u09a4\u09c7 \u09aa\u09be\u09b0\u09c7 \u09a8\u09be, \u09ac\u09b0\u0982 \u098f\u0987 \u09ac\u09bf\u09aa\u099c\u09cd\u099c\u09a8\u0995 \u09ae\u09a8\u09cb\u09ad\u09be\u09ac \u09aa\u09c1\u09b7\u09cd\u099f \u0995\u09b0\u09c7 \u09af\u09c7 \u09b8\u09ac \u09b8\u09ae\u09b8\u09cd\u09af\u09be\u09b0 \u098f\u0995\u099f\u09be\u0987 \u09b8\u09b9\u099c \u0989\u09a4\u09cd\u09a4\u09b0: \u09af\u09c7 \u0985\u09a8\u09cd\u09af\u09b0\u0995\u09ae \u09ad\u09be\u09ac\u09c7 \u09b8\u09c7 \u09ad\u09cd\u09b0\u09be\u09a8\u09cd\u09a4 \u09a4\u09cb \u09ac\u099f\u09c7\u0987, \u09b9\u09df\u09a4\u09cb \u0985\u09aa\u09b0\u09be\u09a7\u09c0 \u09ac\u09be \u09b8\u09ae\u09be\u099c\u09ac\u09bf\u09b0\u09cb\u09a7\u09c0\u0964 \u0985\u09b0\u09cd\u09a5\u09be\u09ce \u09ac\u09bf\u09a6\u09cd\u09af\u09be\u099a\u09b0\u09cd\u099a\u09be\u09b0 \u0998\u09be\u099f\u09a4\u09bf\u09b0 \u09b8\u0999\u09cd\u0997\u09c7 \u09af\u09c1\u0995\u09cd\u09a4 \u09b9\u099a\u09cd\u099b\u09c7 \u09b8\u09be\u09ae\u09be\u099c\u09bf\u0995 \u09b8\u0999\u09cd\u0995\u09c0\u09b0\u09cd\u09a3\u09a4\u09be \u0993 \u09b9\u09be\u09a8\u09be\u09b9\u09be\u09a8\u09bf\u09b0 \u0985\u09ac\u09cd\u09af\u09b0\u09cd\u09a5 \u09ab\u09b0\u09cd\u09ae\u09c1\u09b2\u09be\u0964<\/p>\r\n<p style=\"text-align: justify;\">\u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09a3 \u0993 \u09ae\u09c2\u09b2\u09cd\u09af\u09be\u09df\u09a8\u09aa\u09a6\u09cd\u09a7\u09a4\u09bf\u09b0 \u098f\u0987 \u09a6\u09c0\u09a8\u09a4\u09be\u09b0 \u09ae\u09a7\u09cd\u09af \u09a6\u09bf\u09df\u09c7 \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09b0 \u09a8\u09bf\u09b0\u09cd\u09a7\u09be\u09b0\u0995\u09c7\u09b0\u09be \u0995\u09c7\u09ac\u09b2 \u099b\u09be\u09a4\u09cd\u09b0-\u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u0995\u09c7\u09b0 \u0985\u09ac\u09a8\u09ae\u09a8 \u0993 \u0985\u09a8\u09bf\u09b7\u09cd\u099f \u0998\u099f\u09be\u099a\u09cd\u099b\u09c7\u09a8 \u09a8\u09be, \u09a8\u09bf\u099c\u09c7\u09b0\u09be\u0993 \u09af\u09c7\u09a8 \u099a\u09c7\u09b7\u09cd\u099f\u09be \u0995\u09b0\u09c7\u0987 \u098f\u0995\u099f\u09be \u09ae\u09be\u09a8\u09b8\u09bf\u0995 \u09a6\u09c8\u09a8\u09cd\u09af\u09c7\u09b0 \u099a\u09b0\u09cd\u099a\u09be \u0995\u09b0\u099b\u09c7\u09a8\u0964 \u09a4\u09be\u0981\u09a6\u09c7\u09b0 \u099a\u09bf\u09a8\u09cd\u09a4\u09be-\u0985\u09ad\u09bf\u09b8\u09a8\u09cd\u09a7\u09bf \u09b8\u09a4\u09cd\u09af\u09bf\u0987 \u09b8\u09b0\u09b2 \u09a8\u09bf\u09b7\u09cd\u0995\u09b2\u09c1\u09b7 \u09a4\u09be \u0986\u09a6\u09aa\u09c7 \u09ac\u09b2\u099b\u09bf \u09a8\u09be; \u09ac\u09b0\u0982 \u099c\u099f\u09bf\u09b2 \u0985\u09ad\u09bf\u09b8\u09a8\u09cd\u09a7\u09bf \u0995\u09be\u09b0\u09cd\u09af\u0995\u09b0 \u0995\u09b0\u09a4\u09c7 \u09a4\u09be\u0981\u09b0\u09be \u0985\u09a4\u09bf\u09b8\u09b0\u09b2 \u0986\u09a7\u09be\u0996\u09c7\u0981\u099a\u09b0\u09be \u09aa\u09a6\u09cd\u09a7\u09a4\u09bf\u09b0 \u09b8\u09b0\u09be\u09b8\u09b0\u09bf \u09b6\u09b0\u09a3 \u09a8\u09c7\u09a8, \u09af\u09c7\u09ae\u09a8\u099f\u09be \u0995\u09b0\u09a4\u09c7 \u09a4\u09be\u0981\u09a6\u09c7\u09b0 \u09aa\u09c2\u09b0\u09cd\u09ac\u09b8\u09c2\u09b0\u09bf\u09b0\u09be \u09b2\u099c\u09cd\u099c\u09be \u09aa\u09c7\u09a4\u09c7\u09a8, \u09ac\u09c7\u09ae\u09be\u09a8\u09be\u09a8 \u09ad\u09be\u09ac\u09a4\u09c7\u09a8\u0964 \u09b8\u09cd\u0995\u09c1\u09b2\u09b8\u09cd\u09a4\u09b0\u09c7 \u099c\u09be\u09a4\u09c0\u09df \u09aa\u09be\u09a0\u0995\u09cd\u09b0\u09ae\u09c7\u09b0 \u0995\u09be\u09a0\u09be\u09ae\u09cb (National Curriculum Framework) \u09a8\u09bf\u09b0\u09cd\u09a7\u09be\u09b0\u09a3\u09c7\u09b0 \u099c\u09a8\u09cd\u09af \u099c\u09a8\u09ae\u09a4 \u09af\u09be\u099a\u09be\u0987\u09df\u09c7\u09b0 \u09af\u09c7 \u0995\u09be\u09b0\u09cd\u09af\u0995\u09cd\u09b0\u09ae \u099a\u09b2\u099b\u09c7, \u09a4\u09be\u09a4\u09c7 \u09ae\u09be\u09a4\u09cd\u09b0 \u09a6\u09b6\u099f\u09bf \u0985\u09a8\u09b2\u09be\u0987\u09a8 MCQ \u09aa\u09cd\u09b0\u09b6\u09cd\u09a8\u0964 \u0989\u09a4\u09cd\u09a4\u09b0\u0997\u09c1\u09b2\u09bf \u09b6\u09c1\u09a7\u09c1 \u0985\u09a4\u09bf\u09b8\u09b0\u09b2 \u09a8\u09df, \u09b8\u09ae\u09cd\u09ad\u09be\u09ac\u09cd\u09af \u0985\u09b8\u0982\u0996\u09cd\u09af \u0989\u09a4\u09cd\u09a4\u09b0\u09c7\u09b0 \u09ae\u09a7\u09cd\u09af\u09c7 \u09b9\u09be\u09a4\u09c7-\u0997\u09cb\u09a8\u09be \u09ae\u09cb\u099f\u09be \u09a6\u09be\u0997\u09c7\u09b0 \u0985\u09b2\u09cd\u09aa \u0995\u09df\u09c7\u0995\u099f\u09bf \u09ae\u09be\u09a4\u09cd\u09b0: \u0985\u09a8\u09cd\u09af \u0995\u09cb\u09a8\u0993 \u09ae\u09a4 \u09aa\u09cd\u09b0\u0995\u09be\u09b6\u09c7\u09b0 \u0985\u09ac\u0995\u09be\u09b6\u0987 \u09a8\u09c7\u0987\u0964 \u0993\u09a6\u09bf\u0995\u09c7 \u098f\u0995\u09be\u09a7\u09bf\u0995 \u0985\u09b8\u09ae\u09cd\u09aa\u09b0\u09cd\u0995\u09bf\u09a4 \u09ac\u09bf\u09b7\u09df \u098f\u0995 \u09ac\u09a8\u09cd\u09a7\u09a8\u09c0\u09b0 \u09ae\u09a7\u09cd\u09af\u09c7 \u09ab\u09c7\u09b2\u09be \u09b9\u09df\u09c7\u099b\u09c7, \u098f\u0995\u099f\u09be \u09ac\u09be\u099b\u09b2\u09c7 \u09b8\u0999\u09cd\u0997\u09c7 \u0986\u09b0 \u09aa\u09be\u0981\u099a\u099f\u09be \u09ac\u09be\u099b\u09a4\u09c7\u0987 \u09b9\u09ac\u09c7\u0964 ‘\u0996\u09c7\u09b2\u09be\u09a7\u09c1\u09b2\u09cb’\u09b0 \u09b8\u0999\u09cd\u0997\u09c7 \u098f\u0995\u09af\u09cb\u0997\u09c7 \u0986\u099b\u09c7 ‘\u09ad\u09be\u09b0\u09a4 \u09b8\u09ae\u09cd\u09aa\u09b0\u09cd\u0995\u09c7 \u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8’ – \u09a8\u09bf\u09b6\u09cd\u099a\u09df \u0996\u09c1\u09ac\u0987 \u09ac\u09be\u099e\u09cd\u099b\u09a8\u09c0\u09df, \u0995\u09bf\u09a8\u09cd\u09a4\u09c1 \u09ac\u09b0\u09cd\u09a4\u09ae\u09be\u09a8 \u09b6\u09be\u09b8\u09a8\u09c7 \u09b8\u09c7\u0987 \u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u09c7\u09b0 \u0989\u09aa\u0995\u09b0\u09a3 \u0995\u09c0 \u09b9\u09ac\u09c7 \u099c\u09be\u09a8\u09a4\u09c7 \u0995\u09cc\u09a4\u09c1\u09b9\u09b2 \u09b9\u09df\u0964 \u0986\u09b0\u0993 \u09ac\u09bf\u09a4\u09b0\u09cd\u0995\u09bf\u09a4\u09ad\u09be\u09ac\u09c7 \u09b6\u09be\u09b0\u09c0\u09b0\u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09a3\u09c7\u09b0 \u09b8\u0999\u09cd\u0997\u09c7 \u098f\u0995\u09af\u09cb\u0997\u09c7 \u0986\u099b\u09c7 ‘\u09ad\u09be\u09b0\u09a4\u09c0\u09df \u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u09aa\u09a6\u09cd\u09a7\u09a4\u09bf’ (Indian knowledge systems)\u0964 \u09af\u09a6\u09bf \u0986\u09ae\u09b0\u09be \u099a\u09be\u0987 \u099b\u09c7\u09b2\u09c7\u09ae\u09c7\u09df\u09c7\u09b0\u09be \u0986\u09a6\u09cc \u09b8\u0982\u09b8\u09cd\u0995\u09c3\u09a4 \u09b6\u09c7\u0996\u09c7, \u09b6\u09c1\u09b0\u09c1 \u0995\u09b0\u09a4\u09c7\u0987 \u09b9\u09ac\u09c7 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a5\u09ae \u09b6\u09cd\u09b0\u09c7\u09a3\u09bf\u09a4\u09c7 – \u0986\u09b0 \u0995\u09cb\u09a8\u0993 \u09ac\u09bf\u0995\u09b2\u09cd\u09aa \u09a8\u09c7\u0987\u0964<\/p>\r\n<p style=\"text-align: justify;\">\u0985\u09b0\u09cd\u09a5\u09be\u09ce \u0989\u09a4\u09cd\u09a4\u09b0\u09a6\u09be\u09a4\u09be \u099c\u09a8\u09b8\u09be\u09a7\u09be\u09b0\u09a3 \u09b6\u09c7\u09b7 \u0985\u09ac\u09a7\u09bf \u09a8\u09bf\u09b0\u09cd\u09a6\u09bf\u09b7\u09cd\u099f \u0995\u09b0\u09a4\u09c7 \u09aa\u09be\u09b0\u09ac\u09c7\u09a8 \u09b8\u09be\u09ae\u09be\u09a8\u09cd\u09af \u0995\u09df\u09c7\u0995\u099f\u09be \u0985\u09a4\u09bf\u09b8\u09b0\u09b2 \u0989\u09aa\u09be\u09a6\u09be\u09a8, \u09a4\u09be\u0993 \u09aa\u09c2\u09b0\u09cd\u09ac\u09a8\u09bf\u09b0\u09cd\u09a7\u09be\u09b0\u09bf\u09a4 \u0995\u099f\u09be \u09ac\u09bf\u0995\u09b2\u09cd\u09aa \u09a5\u09c7\u0995\u09c7\u0964 \u09b8\u09be\u09dc\u09c7 \u09aa\u09a8\u09c7\u09b0\u09cb \u0986\u09a8\u09be \u09ab\u09be\u0981\u0995 \u09a5\u09c7\u0995\u09c7 \u09af\u09be\u09ac\u09c7, \u09af\u09be \u0995\u09b0\u09cd\u09a4\u09be\u09b0\u09be \u09ad\u09b0\u09be\u099f \u0995\u09b0\u09ac\u09c7\u09a8 \u09a8\u09bf\u099c\u09c7\u09a6\u09c7\u09b0 \u0985\u09ad\u09bf\u09b8\u09a8\u09cd\u09a7\u09bf\u09ae\u09a4\u0964 \u09a7\u09b0\u09c7 \u09a8\u09c7\u0993\u09df\u09be \u09af\u09be\u09df, \u099a\u09c2\u09dc\u09be\u09a8\u09cd\u09a4 \u09aa\u09be\u09a0\u09cd\u09af\u0995\u09cd\u09b0\u09ae \u09af\u0996\u09a8 \u09aa\u09cd\u09b0\u0995\u09be\u09b6 \u09b9\u09ac\u09c7, \u09b8\u09b9\u09b0\u09cd\u09b7\u09c7 \u0998\u09cb\u09b7\u09a3\u09be \u09b9\u09ac\u09c7 \u09af\u09c7 \u0985\u09a8\u09b2\u09be\u0987\u09a8 \u09aa\u09a6\u09cd\u09a7\u09a4\u09bf\u09a4\u09c7 \u09a6\u09c7\u09b6 \u099c\u09c1\u09dc\u09c7 \u098f\u09a4 \u09b9\u09be\u099c\u09be\u09b0 \u09ac\u09be \u098f\u09a4 \u09b2\u0995\u09cd\u09b7 \u09b2\u09cb\u0995\u09c7\u09b0 \u09ae\u09a4 \u09a8\u09c7\u0993\u09df\u09be \u09b9\u09df\u09c7\u099b\u09c7; \u09b8\u09c7\u0987 \u09ae\u09a4\u09c7\u09b0 \u09ae\u09c2\u09b2\u09cd\u09af \u0995\u09be\u09a8\u09be\u0995\u09dc\u09bf, \u09b8\u09c7\u09ad\u09be\u09ac\u09c7\u0987 \u0998\u09c1\u0981\u099f\u09bf \u09b8\u09be\u099c\u09be\u09a8\u09cb \u09b9\u09df\u09c7\u099b\u09c7\u0964<\/p>\r\n<p style=\"text-align: justify;\">\u098f\u0987 \u09a8\u09cd\u09af\u09c2\u09a8\u09aa\u09a8\u09cd\u09a5\u09c0 \u09a8\u09c0\u09a4\u09bf (minimalism) \u09af\u09a6\u09bf \u09b8\u09ab\u09b2\u09ad\u09be\u09ac\u09c7 \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u0995\u09cd\u09b7\u09c7\u09a4\u09cd\u09b0\u09c7 \u09ac\u09aa\u09a8 \u0995\u09b0\u09be \u09af\u09be\u09df, \u0985\u09ad\u09c0\u09b7\u09cd\u099f \u09aa\u09b0\u09bf\u09ac\u09b0\u09cd\u09a4\u09a8 \u0986\u09aa\u09a8\u09bf \u098f\u09b8\u09c7 \u09af\u09be\u09ac\u09c7\u0964 \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u0995\u09cd\u09b7\u09c7\u09a4\u09cd\u09b0 \u09a5\u09c7\u0995\u09c7 \u099a\u09bf\u09a8\u09cd\u09a4\u09be\u09ad\u09be\u09ac\u09a8\u09be \u09ac\u09bf\u09a6\u09be\u09df \u09a8\u09c7\u09ac\u09c7\u0964 \u098f\u09a4 \u09af\u09c7 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09bf\u09ac\u09be\u09a6 \u09ac\u09bf\u09a4\u09b0\u09cd\u0995 \u09b8\u09ae\u09be\u09b2\u09cb\u099a\u09a8\u09be \u09b2\u09c7\u0997\u09c7\u0987 \u0986\u099b\u09c7, \u09a4\u09be \u0986\u09aa\u09a8\u09bf \u09a5\u09bf\u09a4\u09bf\u09df\u09c7 \u09af\u09be\u09ac\u09c7\u0964 \u09ac\u09be\u0995\u09b8\u09cd\u09ac\u09be\u09a7\u09c0\u09a8\u09a4\u09be \u09b9\u09b0\u09a3\u09c7\u09b0 \u09ac\u09a6\u09a8\u09be\u09ae \u09ad\u09cb\u0997 \u0995\u09b0\u09a4\u09c7 \u09b9\u09ac\u09c7 \u09a8\u09be, \u0995\u09be\u09b0\u09a3 \u09b8\u09cd\u09ac\u09be\u09a7\u09c0\u09a8\u09ad\u09be\u09ac\u09c7 \u0995\u09c7\u0989 \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u09ac\u09b2\u09a4\u09c7 \u099a\u09be\u0987\u09ac\u09c7 \u09a8\u09be, \u099a\u09be\u0993\u09df\u09be\u09b0 \u0987\u099a\u09cd\u099b\u09c7\u099f\u09be\u0987 \u0989\u09ac\u09c7 \u09af\u09be\u09ac\u09c7\u0964 \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u0995\u09cd\u09b7\u09c7\u09a4\u09cd\u09b0\u09c7 \u09ac\u09bf\u09b0\u09be\u099c \u0995\u09b0\u09ac\u09c7 \u09a8\u09bf\u09ac\u09bf\u09dc \u09b6\u09be\u09a8\u09cd\u09a4\u09bf, \u098f\u0996\u09a8\u0995\u09be\u09b0 \u09ac\u09be\u0995\u09ac\u09bf\u09a4\u09a3\u09cd\u09a1\u09be\u09b0 \u099a\u09c7\u09df\u09c7 \u0995\u09a4 \u09ad\u09be\u09b2\u09cb\u0964 \u09b0\u09ac\u09c0\u09a8\u09cd\u09a6\u09cd\u09b0\u09a8\u09be\u09a5\u09c7\u09b0 \u0985\u099a\u09b2\u09be\u09df\u09a4\u09a8\u09c7\u09b0 \u0989\u09aa\u09be\u099a\u09be\u09b0\u09cd\u09af \u09a0\u09bf\u0995 \u098f\u099f\u09be\u0987 \u09ac\u09b2\u09c7\u099b\u09bf\u09b2: ‘\u098f\u0995 \u09ae\u09c1\u09b9\u09c2\u09b0\u09cd\u09a4\u09c7\u09b0 \u099c\u09a8\u09cd\u09af\u09c7\u0993 \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u09ad\u09be\u09ac\u09a4\u09c7 \u09b9\u09df \u09a8\u09be\u0964 \u098f\u09b0 \u099a\u09c7\u09df\u09c7 \u0986\u09b0 \u09b6\u09be\u09a8\u09cd\u09a4\u09bf \u0995\u09c0 \u09b9\u09a4\u09c7 \u09aa\u09be\u09b0\u09c7?’<\/p>\r\n<p style=\"text-align: justify;\">\u0995\u09c3\u09b7\u09bf \u09a5\u09c7\u0995\u09c7 \u098f\u0995\u099f\u09be \u09a4\u09c1\u09b2\u09a8\u09be \u0995\u09b0\u09be \u09af\u09c7\u09a4\u09c7 \u09aa\u09be\u09b0\u09c7\u0964 \u09ac\u09be\u0987\u09b0\u09c7 \u09a5\u09c7\u0995\u09c7 \u0995\u09c0\u099f\u09a8\u09be\u09b6\u0995 \u099b\u09dc\u09bf\u09df\u09c7 \u09ab\u09b8\u09b2 \u09b0\u0995\u09cd\u09b7\u09be \u0995\u09b0\u09be \u09af\u09be\u09df, \u0986\u09b0 \u099c\u09bf\u09a8\u09c7\u09b0 \u0997\u09a0\u09a8 \u09aa\u09be\u09b2\u099f\u09c7 \u09ab\u09b8\u09b2\u0995\u09c7 \u09ad\u09bf\u09a4\u09b0 \u09a5\u09c7\u0995\u09c7 \u0985\u09a8\u09be\u0995\u09cd\u09b0\u09ae\u09a8\u09c0\u09df \u0995\u09b0\u09c7\u0964 \u098f\u0987 \u09a6\u09c1\u0987 \u09aa\u09a8\u09cd\u09a5\u09be\u09b0 \u09ae\u09a7\u09cd\u09af\u09c7 \u09af\u09c7 \u09a4\u09ab\u09be\u09a4, \u098f\u0995\u0987 \u09a4\u09ab\u09be\u09a4 \u09b6\u09be\u09b8\u09a8 \u0995\u09b0\u09c7 \u09ae\u09be\u09a8\u09c1\u09b7\u0995\u09c7 \u09ac\u09b6 \u0995\u09b0\u09be \u0986\u09b0 \u09b8\u09cd\u09ac\u09ad\u09be\u09ac\u0997\u09a4\u09ad\u09be\u09ac\u09c7 \u09ae\u09be\u09a8\u09c1\u09b7\u09c7\u09b0 \u09ae\u09a7\u09cd\u09af\u09c7 \u09ac\u09b6\u09cd\u09af\u09a4\u09be\u09b0 \u09b8\u099e\u09cd\u099a\u09be\u09b0 \u0995\u09b0\u09be\u09b0 \u09ae\u09a7\u09cd\u09af\u09c7\u0964 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a5\u09ae\u099f\u09be \u09ae\u09b8\u09cd\u09a4\u09bf\u09b7\u09cd\u0995 \u09a8\u09bf\u09df\u09a8\u09cd\u09a4\u09cd\u09b0\u09a3, \u09a6\u09cd\u09ac\u09bf\u09a4\u09c0\u09df\u099f\u09be \u09ae\u09b8\u09cd\u09a4\u09bf\u09b7\u09cd\u0995\u09aa\u09cd\u09b0\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09b2\u09a8\u0964 \u09b8\u09a4\u09cd\u09af\u099c\u09bf\u09ce \u09b0\u09be\u09df \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09ac\u09bf\u09a6 \u099b\u09bf\u09b2\u09c7\u09a8 \u09a8\u09be, \u0995\u09bf\u09a8\u09cd\u09a4\u09c1 \u09a4\u09be\u0981\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09bf\u09ad\u09be\u09b2\u09ac\u09cd\u09a7 \u098f\u0987 \u09b6\u09ac\u09cd\u09a6\u099f\u09be \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u099a\u09bf\u09a8\u09cd\u09a4\u09be\u09df \u09a4\u09be\u0981\u09b0 \u09aa\u09b0\u09ae \u0985\u09ac\u09a6\u09be\u09a8\u0964<\/p>\r\n<p style=\"text-align: justify;\">\u09ae\u09c1\u09b6\u0995\u09bf\u09b2 \u098f\u0987, \u09b8\u09ac \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u09a7\u09c1\u09df\u09c7 \u09ae\u09c1\u099b\u09c7 \u09b8\u09be\u09ab \u0995\u09b0\u09be \u09af\u09be\u09df \u09a8\u09be\u0964 \u0993\u0987 \u09b8\u09b0\u09b2\u09c0\u0995\u09c3\u09a4 \u09a8\u09bf\u09a6\u09be\u09a8\u09c7\u0993 \u09ac\u09c7\u0981\u099a\u09c7 \u09a5\u09be\u0995\u09be\u09b0 \u09b8\u09cd\u09ac\u09be\u09b0\u09cd\u09a5\u09c7 \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u099c\u09bf\u09a8\u09bf\u09b8 \u0986\u09ae\u09be\u09a6\u09c7\u09b0 \u09b6\u09bf\u0996\u09a4\u09c7\u0987 \u09b9\u09df\u0964 \u0989\u0981\u099a\u09c1\u09a6\u09b0\u09c7\u09b0 \u09ae\u09be\u09a8\u09b8\u09bf\u0995 \u099c\u09c0\u09ac\u09a8\u09c7\u09b0 \u0995\u09a5\u09be \u09ac\u09b2\u099b\u09bf \u09a8\u09be\u0964 \u09ac\u09b2\u099b\u09bf \u09b8\u09cd\u09b0\u09c7\u09ab \u0986\u099f\u09aa\u09cc\u09b0\u09c7 \u099c\u09be\u0997\u09a4\u09bf\u0995 \u0985\u09b8\u09cd\u09a4\u09bf\u09a4\u09cd\u09ac\u09c7\u09b0 \u0995\u09a5\u09be – \u0985\u09b0\u09cd\u09a5\u09ac\u09cd\u09af\u09ac\u09b8\u09cd\u09a5\u09be \u0986\u09b0 \u09b8\u09be\u09ae\u09be\u099c\u09bf\u0995 \u09aa\u09b0\u09bf\u0995\u09be\u09a0\u09be\u09ae\u09cb \u09a8\u09cd\u09af\u09c2\u09a8\u09a4\u09ae \u09ae\u09be\u09a4\u09cd\u09b0\u09be\u09df \u099a\u09be\u09b2\u09c1 \u09b0\u09be\u0996\u09be\u09b0 \u099c\u09a8\u09cd\u09af, \u0986\u09a7\u09c1\u09a8\u09bf\u0995 \u09ac\u09bf\u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8-\u09aa\u09cd\u09b0\u09af\u09c1\u0995\u09cd\u09a4\u09bf\u09b0 \u0986\u09b6\u09c0\u09b0\u09cd\u09ac\u09be\u09a6 \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u0986\u09ac\u09b6\u09cd\u09af\u09bf\u0995 \u0995\u09cd\u09b7\u09c7\u09a4\u09cd\u09b0\u09c7 \u0989\u09aa\u09ad\u09cb\u0997 \u0995\u09b0\u09be\u09b0 \u099c\u09a8\u09cd\u09af\u0964 \u0986\u09a7\u09c1\u09a8\u09bf\u0995 \u099c\u09c0\u09ac\u09a8\u09c7\u09b0 \u098f\u099f\u09c1\u0995\u09c1 \u0985\u09a8\u09c1\u09b7\u0999\u09cd\u0997 \u09a8\u09bf\u09b6\u09cd\u099a\u09bf\u09a4 \u0995\u09b0\u09a4\u09c7\u0993 \u09aa\u09cd\u09b0\u09b6\u09cd\u09a8 \u0995\u09b0\u09a4\u09c7 \u09b9\u09df, \u0995\u09b0\u09c7 \u09af\u09c7\u09a4\u09c7\u0987 \u09b9\u09df\u0964 \u09aa\u09cd\u09b0\u09af\u09c1\u0995\u09cd\u09a4\u09bf\u09b0 \u0986\u09dc\u09be\u09b2 \u09a5\u09c7\u0995\u09c7 \u09ae\u09cc\u09b2\u09bf\u0995 \u09ac\u09bf\u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8 \u0989\u0981\u0995\u09bf \u09ae\u09be\u09b0\u09c7, \u09a1\u09c7\u0995\u09c7 \u09a8\u09be \u098f\u09a8\u09c7 \u0989\u09aa\u09be\u09df \u09a5\u09be\u0995\u09c7 \u09a8\u09be\u0964<\/p>\r\n<p style=\"text-align: justify;\">\u09af\u09c7 \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09ac\u09cd\u09af\u09ac\u09b8\u09cd\u09a5\u09be\u09b0 \u09a6\u09bf\u0995\u09c7 \u0986\u09ae\u09b0\u09be \u098f\u0997\u09cb\u099a\u09cd\u099b\u09bf, \u09a4\u09be\u09a4\u09c7 \u098f\u099f\u09c1\u0995\u09c1 \u09aa\u09b0\u09bf\u09b8\u09b0\u0993 \u09ae\u09bf\u09b2\u09ac\u09c7 \u0995\u09bf\u09a8\u09be \u09b8\u09a8\u09cd\u09a6\u09c7\u09b9\u0964 \u09ac\u09b2\u09be \u09af\u09be\u09df, \u09ac\u09cd\u09af\u09ac\u09b8\u09cd\u09a5\u09be\u099f\u09be \u0997\u09ac\u09c7\u09b7\u09a3\u09be\u0997\u09be\u09b0 \u09a6\u09c2\u09b0\u09c7 \u09a5\u09be\u0995, \u098f\u0995\u099f\u09be \u09ad\u09be\u09b2\u09cb \u09aa\u09b2\u09bf\u099f\u09c7\u0995\u09a8\u09bf\u0995\u09c7\u09b0 \u09b8\u09cd\u09a4\u09b0\u09c7\u0993 \u09aa\u09cc\u0981\u099b\u09ac\u09c7 \u09a8\u09be\u0964 \u09a4\u09a4\u09cd\u09a4\u09cd\u09ac\u0995\u09a5\u09be \u09ad\u09c1\u09b2\u09c7 \u09af\u09be\u0987, \u09a6\u09c7\u09b6\u09c7\u09b0 \u09af\u09c7 \u09b8\u09cd\u09a5\u09c2\u09b2 \u09ac\u09be\u09b8\u09cd\u09a4\u09ac \u0989\u09aa\u0995\u09be\u09b0 \u09b9\u09a4\u09c7 \u09aa\u09be\u09b0\u09a4, \u09a8\u09be \u09b9\u09b2\u09c7\u0987 \u09a8\u09df, \u09b8\u09c7\u099f\u09c1\u0995\u09c1\u0993 \u09b9\u09ac\u09c7 \u09a8\u09be\u0964 \u0989\u09a8\u09cd\u09a8\u09df\u09a8 \u0986\u09b0 \u0986\u09b0\u09cd\u09a5\u09bf\u0995 \u09ac\u09c3\u09a6\u09cd\u09a7\u09bf \u09ae\u09be\u09b0 \u0996\u09be\u09ac\u09c7\u0964 \u09ac\u09bf\u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u09ae\u09a8\u09b8\u09cd\u0995\u09a4\u09be \u0993 \u09af\u09c1\u0995\u09cd\u09a4\u09bf\u09ac\u09cb\u09a7 \u09b9\u09cd\u09b0\u09be\u09b8 \u09aa\u09be\u09ac\u09c7, \u09a8\u09be\u09a8\u09be \u0985\u09a8\u09be\u099a\u09be\u09b0 \u0986\u09b0 \u0995\u09c1\u099a\u09bf\u09a8\u09cd\u09a4\u09be \u09b2\u09cb\u0995\u09c7\u09b0 \u09ae\u09be\u09a5\u09be\u09df \u09a2\u09c1\u0995\u09ac\u09c7 \u09ac\u09be \u09a2\u09c1\u0995\u09bf\u09df\u09c7 \u09a6\u09c7\u0993\u09df\u09be \u09af\u09be\u09ac\u09c7\u0964 \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09b0 \u09ae\u09a7\u09cd\u09af \u09a6\u09bf\u09df\u09c7\u0987 \u09ae\u09be\u09a8\u09b8\u09bf\u0995 \u09a6\u09c8\u09a8\u09cd\u09af \u09ac\u09aa\u09a8 \u09b9\u09ac\u09c7: \u09a6\u09c7\u09b6\u09ac\u09be\u09b8\u09c0 \u09a4\u09be\u09b2\u09bf\u09ae \u09aa\u09be\u09ac\u09c7 \u09b8\u09ad\u09cd\u09af\u09a4\u09be\u09b0 \u09a8\u09be\u09a8\u09be \u0986\u09b6\u09c0\u09b0\u09cd\u09ac\u09be\u09a6 \u09b8\u0995\u09cd\u09b0\u09bf\u09df\u09ad\u09be\u09ac\u09c7 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09cd\u09af\u09be\u0996\u09cd\u09af\u09be\u09a8 \u0995\u09b0\u09a4\u09c7, \u0995\u09cd\u09b7\u09a4\u09bf \u0993 \u09ac\u099e\u09cd\u099a\u09a8\u09be \u09ae\u09c7\u09a8\u09c7 \u09a8\u09bf\u09a4\u09c7 \u09ac\u09be \u09ac\u09c1\u099d\u09a4\u09c7\u0987 \u09a8\u09be \u09aa\u09c7\u09a4\u09c7\u0964 \u098f\u0987 \u09ac\u09cd\u09af\u09ac\u09b8\u09cd\u09a5\u09be\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09bf\u09ac\u09be\u09a6 \u0995\u09b0\u09b2\u09c7 \u09b8\u09ae\u09be\u099c\u09c7 \u09ab\u09c7\u09b0 \u09b8\u0982\u0998\u09be\u09a4 \u09ac\u09be\u09a7\u09ac\u09c7, \u0985\u099c\u09cd\u099e\u09a4\u09be\u09b0 \u09b6\u09be\u09a8\u09cd\u09a4 \u09b8\u09ae\u09c1\u09a6\u09cd\u09b0\u09c7 \u099d\u09dc \u0989\u09a0\u09ac\u09c7\u0964<br \/><br \/>\u0986\u099c \u0986\u0987\u0986\u0987\u099f\u09bf\u09a4\u09c7 \u09b8\u09cd\u09a5\u09be\u09aa\u09a4\u09cd\u09af\u09c7\u09b0 \u09aa\u09be\u09a0\u0995\u09cd\u09b0\u09ae\u09c7 \u09ac\u09be\u09b8\u09cd\u09a4\u09c1\u09b6\u09be\u09b8\u09cd\u09a4\u09cd\u09b0 \u0985\u09a8\u09cd\u09a4\u09b0\u09cd\u09ad\u09c1\u0995\u09cd\u09a4 \u09b9\u09df\u09c7\u099b\u09c7\u0964 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09bf\u09ac\u09be\u09a6 \u0995\u09b0\u09b2\u09c7 \u09ac\u09b2\u09be \u09b9\u09ac\u09c7, \u09a4\u09c1\u09ae\u09bf \u09ae\u09be\u09a8\u09c1\u09b7\u09c7\u09b0 \u09ac\u09bf\u09b6\u09cd\u09ac\u09be\u09b8\u09c7 \u0986\u0998\u09be\u09a4 \u0995\u09b0\u099b – \u0986\u09b0 \u0985\u09ac\u09b6\u09cd\u09af\u0987 \u099b\u09be\u09a4\u09cd\u09b0\u09a6\u09c7\u09b0 \u09ad\u09ac\u09bf\u09b7\u09cd\u09af\u09ce \u09b0\u09cb\u099c\u0997\u09be\u09b0\u09c7\u09b0 \u09aa\u09a5 \u09ac\u09a8\u09cd\u09a7 \u0995\u09b0\u099b, \u0995\u09be\u09b0\u09a3 \u09ac\u09b9\u09c1 \u09b2\u09cb\u0995\u0987 \u0986\u099c \u099a\u09be\u09df, \u09a4\u09be\u09a6\u09c7\u09b0 \u09ac\u09be\u09dc\u09bf \u09ac\u09be\u09b8\u09cd\u09a4\u09c1\u09b6\u09be\u09b8\u09cd\u09a4\u09cd\u09b0 \u0985\u09a8\u09c1\u09b8\u09be\u09b0\u09c7 \u09a8\u09bf\u09b0\u09cd\u09ae\u09bf\u09a4 \u09b9\u09cb\u0995\u0964 \u09a7\u09b0\u09c7 \u09a8\u09c7\u0993\u09df\u09be \u09b9\u099a\u09cd\u099b\u09c7, \u09ac\u09bf\u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09bf\u09a4 \u09b8\u09cd\u09a5\u09aa\u09a4\u09bf\u09b0\u09be \u09a4\u09be\u09a6\u09c7\u09b0 \u09b8\u09c7\u0987 \u09b8\u0982\u09b8\u09cd\u0995\u09be\u09b0\u0995\u09c7 \u09ae\u09be\u09a8\u09cd\u09af\u09a4\u09be \u09a6\u09c7\u09ac\u09c7, \u0985\u09a8\u09cd\u09af\u09b0\u0995\u09ae \u09ac\u09cb\u099d\u09be\u09ac\u09c7 \u09a8\u09be\u0964 \u09ac\u09be \u09a7\u09b0\u09c1\u09a8 \u0995\u09c7\u0989 \u09ac\u09b2\u09b2 \u0997\u09b0\u09c1\u09b0 \u09a8\u09bf\u0983\u09b6\u09cd\u09ac\u09be\u09b8\u09c7 \u0985\u0995\u09cd\u09b8\u09bf\u099c\u09c7\u09a8 \u09a8\u09df, \u0995\u09be\u09b0\u09cd\u09ac\u09a8 \u09a1\u09be\u0987\u0985\u0995\u09cd\u09b8\u09be\u0987\u09a1 \u09a8\u09bf\u09b0\u09cd\u0997\u09a4 \u09b9\u09df, \u09ac\u09be \u0997\u09b0\u09c1\u09b0 \u09a6\u09c1\u09a7\u09c7 \u09b8\u09cb\u09a8\u09be \u09a5\u09be\u0995\u09c7 \u09a8\u09be\u0964 \u0986\u09ac\u09be\u09b0 \u09ac\u09bf\u09b6\u09cd\u09ac\u09be\u09b8\u09c7\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09b6\u09cd\u09a8 \u0989\u09a0\u09ac\u09c7, \u0989\u09aa\u09b0\u09a8\u09cd\u09a4\u09c1 \u09ac\u09b2\u09be \u09b9\u09ac\u09c7 \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09df \u09b0\u09be\u099c\u09a8\u09c0\u09a4\u09bf \u099f\u09c7\u09a8\u09c7 \u0986\u09a8\u09be \u09b9\u099a\u09cd\u099b\u09c7, \u0995\u09be\u09b0\u09a3 \u0995\u09a4\u09bf\u09aa\u09df \u09b0\u09be\u099c\u09a8\u09c0\u09a4\u09bf\u0995 \u0993\u0987 \u0985\u09ac\u09c8\u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u09bf\u0995 \u09a4\u09a4\u09cd\u09a4\u09cd\u09ac \u09aa\u09cd\u09b0\u099a\u09be\u09b0 \u0995\u09b0\u09c7\u099b\u09c7\u09a8\u0964 \u0989\u099a\u09cd\u099a\u09a4\u09be\u09b0 \u09a4\u09c1\u09b2\u09a8\u09be\u09df \u0995\u09ae \u0993\u099c\u09a8\u09c7\u09b0 (stunted) \u09b6\u09bf\u09b6\u09c1\u09b0 \u09b8\u0982\u0996\u09cd\u09af\u09be \u09ad\u09be\u09b0\u09a4\u09c7 \u09aa\u09c3\u09a5\u09bf\u09ac\u09c0\u09b0 \u09b8\u09b0\u09cd\u09ac\u09be\u09a7\u09bf\u0995, \u099c\u09a8\u09b8\u0982\u0996\u09cd\u09af\u09be\u09b0 \u0985\u09a8\u09c1\u09aa\u09be\u09a4\u09c7 \u0986\u09ab\u09cd\u09b0\u09bf\u0995\u09be\u09b0 \u0985\u09a7\u09bf\u0995\u09be\u0982\u09b6 \u09a6\u09c7\u09b6\u09c7\u09b0 \u09ac\u09c7\u09b6\u09bf, \u098f\u09ac\u0982 \u09b8\u0982\u0996\u09cd\u09af\u09be\u099f\u09be \u09ac\u09c7\u09dc\u09c7 \u099a\u09b2\u09be\u09b0 \u0987\u0999\u09cd\u0997\u09bf\u09a4 \u09ae\u09bf\u09b2\u099b\u09c7\u0964 \u09ac\u09c8\u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u09bf\u0995 \u09b8\u09ae\u09c0\u0995\u09cd\u09b7\u09be \u0995\u09b0\u09c7 \u09ae\u09be\u09aa\u09be \u09b9\u09b2, \u09a1\u09bf\u09ae \u0996\u09c7\u09b2\u09c7 \u09ac\u09be\u099a\u09cd\u099a\u09be\u09a6\u09c7\u09b0 \u09ac\u09be\u09dc \u0986\u09b0 \u0993\u099c\u09a8\u09c7\u09b0 \u0989\u09a8\u09cd\u09a8\u09a4\u09bf \u09b9\u09df, \u09b0\u09cb\u0997 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09bf\u09b0\u09cb\u09a7\u09c7\u09b0 \u0995\u09cd\u09b7\u09ae\u09a4\u09be \u09ac\u09be\u09dc\u09c7; \u09a4\u09ac\u09c1 \u09a7\u09b0\u09cd\u09ae\u09b8\u0982\u09b8\u09cd\u0995\u09be\u09b0\u09c7\u09b0 \u09ac\u09be\u09a7\u09be\u09df \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u09b0\u09be\u099c\u09cd\u09af\u09c7 \u09ae\u09bf\u09a1\u09a1\u09c7 \u09ae\u09bf\u09b2 \u09a5\u09c7\u0995\u09c7 \u09a1\u09bf\u09ae \u09ac\u09be\u09a6\u0964 \u0995\u09b0\u09cd\u09a8\u09be\u099f\u0995\u09c7 \u09b8\u09ae\u09cd\u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09bf \u098f\u0987 \u09a8\u09bf\u09df\u09c7 \u0995\u09be\u099c\u09bf\u09df\u09be \u099a\u09b2\u099b\u09c7\u0964 \u09b2\u09be\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09a6\u09cd\u09ac\u09c0\u09aa\u09c7 \u09b6\u09bf\u09b6\u09c1\u09a6\u09c7\u09b0 \u09a1\u09bf\u09ae \u0996\u09be\u0993\u09df\u09be\u09a4\u09c7 \u09b8\u09c1\u09aa\u09cd\u09b0\u09c0\u09ae \u0995\u09cb\u09b0\u09cd\u099f\u09c7\u09b0 \u09b8\u09ae\u09df \u0996\u09b0\u099a \u0995\u09b0\u09a4\u09c7 \u09b9\u09df\u09c7\u099b\u09c7\u0964<br \/><br \/>\u0995\u09cd\u09b0\u09ae\u09b6...<br \/><br \/><strong>\u09a6\u09cd\u09ac\u09bf\u09a4\u09c0\u09df \u09aa\u09b0\u09cd\u09ac\u09c7\u09b0 \u09b2\u09bf\u0999\u09cd\u0995: <a href=\"\/post\/Siksar-srnkhal-2nd-part\">http:\/\/www.banglaworldwide.com\/post\/Siksar-srnkhal-2nd-part<\/a><\/strong><strong><br \/>\u099a\u09a4\u09c1\u09b0\u09cd\u09a5 \u09aa\u09b0\u09cd\u09ac\u09c7\u09b0 \u09b2\u09bf\u0999\u09cd\u0995: <a href=\"\/post\/Siksar-srnkhal-4th-part\">http:\/\/www.banglaworldwide.com\/post\/Siksar-srnkhal-4th-part<\/a><br \/><\/strong><\/p>","content_html":"<p><img src=\"\/storage\/app\/media\/SukantaChowdhury-100.jpg\" alt=\"\" width=\"100\" height=\"100\"><br><strong>\u0985\u09a7\u09cd\u09af\u09be\u09aa\u0995 \u09a1: \u09b8\u09c1\u0995\u09be\u09a8\u09cd\u09a4 \u099a\u09cc\u09a7\u09c1\u09b0\u09c0,\u00a0\u09af\u09be\u09a6\u09ac\u09aa\u09c1\u09b0 \u09ac\u09bf\u09b6\u09cd\u09ac\u09ac\u09bf\u09a6\u09cd\u09af\u09be\u09b2\u09af\u09bc\u09c7\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09ab\u09c7\u09b8\u09b0 \u098f\u09ae\u09bf\u09b0\u09c7\u099f\u09be\u09b8, \u0995\u09b2\u0995\u09be\u09a4\u09be<\/strong><\/p>\n<p style=\"text-align: justify;\">\u098f\u09b0 \u09b8\u0999\u09cd\u0997\u09c7 \u09ae\u09a3\u09bf\u0995\u09be\u099e\u09cd\u099a\u09a8 \u09af\u09cb\u0997 multiple choice (MCQ) \u09ae\u09c2\u09b2\u09cd\u09af\u09be\u09df\u09a8\u09aa\u09a6\u09cd\u09a7\u09a4\u09bf, \u09af\u09be\u09a4\u09c7 \u09b2\u09c7\u0996\u09be \u09ac\u09be \u098f\u0995\u099f\u09be\u09a8\u09be \u099a\u09bf\u09a8\u09cd\u09a4\u09be \u0995\u09b0\u09be\u09b0 \u0985\u09ac\u0995\u09be\u09b6 \u0985\u09a8\u09cd\u09a4\u09b0\u09cd\u09b9\u09bf\u09a4 \u09b9\u099a\u09cd\u099b\u09c7\u0964 \u09af\u09c7-\u0995\u09cb\u09a8\u0993 \u09ac\u09bf\u09a6\u09cd\u09af\u09be\u099a\u09b0\u09cd\u099a\u09be\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09be\u09a5\u09ae\u09bf\u0995 \u09b8\u09cd\u09a4\u09b0\u09c7 \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u099c\u09bf\u09a8\u09bf\u09b8 \u09b6\u09bf\u0996\u09a4\u09c7 \u09b9\u09df \u09af\u09be\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09bf\u09aa\u09be\u09a6\u09cd\u09af \u09b8\u09b0\u09b2, \u09a8\u09bf\u09b0\u09cd\u09ac\u09bf\u0995\u09b2\u09cd\u09aa: \u09a8\u09bf\u099b\u0995 \u09a4\u09a5\u09cd\u09af, \u09ac\u09dc\u099c\u09cb\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09be\u09a5\u09ae\u09bf\u0995 \u09b8\u09cd\u09a4\u09b0\u09c7 \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u09ac\u09bf\u099a\u09be\u09b0\u0997\u09a4 \u09b8\u09bf\u09a6\u09cd\u09a7\u09be\u09a8\u09cd\u09a4\u0964<\/p>\n<p style=\"text-align: justify;\">\u098f\u0997\u09c1\u09b2\u09bf \u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u099a\u09b0\u09cd\u099a\u09be \u09a8\u09df, \u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u099a\u09b0\u09cd\u099a\u09be\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09b8\u09cd\u09a4\u09c1\u09a4\u09bf\u09aa\u09b0\u09cd\u09ac\u0964 MCQ \u09aa\u09a6\u09cd\u09a7\u09a4\u09bf \u098f\u0987 \u09b8\u09cd\u09a4\u09b0 \u09aa\u09c7\u09b0\u09bf\u09df\u09c7 \u09ac\u09bf\u09b7\u09df\u099f\u09be\u09b0 \u09b8\u0999\u09cd\u0997\u09c7 \u09ac\u09cc\u09a6\u09cd\u09a7\u09bf\u0995 \u09af\u09cb\u0997 \u09b8\u09cd\u09a5\u09be\u09aa\u09a8 \u0995\u09b0\u09be\u09a4\u09c7 \u09aa\u09be\u09b0\u09c7 \u09a8\u09be, \u09ac\u09b0\u0982 \u098f\u0987 \u09ac\u09bf\u09aa\u099c\u09cd\u099c\u09a8\u0995 \u09ae\u09a8\u09cb\u09ad\u09be\u09ac \u09aa\u09c1\u09b7\u09cd\u099f \u0995\u09b0\u09c7 \u09af\u09c7 \u09b8\u09ac \u09b8\u09ae\u09b8\u09cd\u09af\u09be\u09b0 \u098f\u0995\u099f\u09be\u0987 \u09b8\u09b9\u099c \u0989\u09a4\u09cd\u09a4\u09b0: \u09af\u09c7 \u0985\u09a8\u09cd\u09af\u09b0\u0995\u09ae \u09ad\u09be\u09ac\u09c7 \u09b8\u09c7 \u09ad\u09cd\u09b0\u09be\u09a8\u09cd\u09a4 \u09a4\u09cb \u09ac\u099f\u09c7\u0987, \u09b9\u09df\u09a4\u09cb \u0985\u09aa\u09b0\u09be\u09a7\u09c0 \u09ac\u09be \u09b8\u09ae\u09be\u099c\u09ac\u09bf\u09b0\u09cb\u09a7\u09c0\u0964 \u0985\u09b0\u09cd\u09a5\u09be\u09ce \u09ac\u09bf\u09a6\u09cd\u09af\u09be\u099a\u09b0\u09cd\u099a\u09be\u09b0 \u0998\u09be\u099f\u09a4\u09bf\u09b0 \u09b8\u0999\u09cd\u0997\u09c7 \u09af\u09c1\u0995\u09cd\u09a4 \u09b9\u099a\u09cd\u099b\u09c7 \u09b8\u09be\u09ae\u09be\u099c\u09bf\u0995 \u09b8\u0999\u09cd\u0995\u09c0\u09b0\u09cd\u09a3\u09a4\u09be \u0993 \u09b9\u09be\u09a8\u09be\u09b9\u09be\u09a8\u09bf\u09b0 \u0985\u09ac\u09cd\u09af\u09b0\u09cd\u09a5 \u09ab\u09b0\u09cd\u09ae\u09c1\u09b2\u09be\u0964<\/p>\n<p style=\"text-align: justify;\">\u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09a3 \u0993 \u09ae\u09c2\u09b2\u09cd\u09af\u09be\u09df\u09a8\u09aa\u09a6\u09cd\u09a7\u09a4\u09bf\u09b0 \u098f\u0987 \u09a6\u09c0\u09a8\u09a4\u09be\u09b0 \u09ae\u09a7\u09cd\u09af \u09a6\u09bf\u09df\u09c7 \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09b0 \u09a8\u09bf\u09b0\u09cd\u09a7\u09be\u09b0\u0995\u09c7\u09b0\u09be \u0995\u09c7\u09ac\u09b2 \u099b\u09be\u09a4\u09cd\u09b0-\u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u0995\u09c7\u09b0 \u0985\u09ac\u09a8\u09ae\u09a8 \u0993 \u0985\u09a8\u09bf\u09b7\u09cd\u099f \u0998\u099f\u09be\u099a\u09cd\u099b\u09c7\u09a8 \u09a8\u09be, \u09a8\u09bf\u099c\u09c7\u09b0\u09be\u0993 \u09af\u09c7\u09a8 \u099a\u09c7\u09b7\u09cd\u099f\u09be \u0995\u09b0\u09c7\u0987 \u098f\u0995\u099f\u09be \u09ae\u09be\u09a8\u09b8\u09bf\u0995 \u09a6\u09c8\u09a8\u09cd\u09af\u09c7\u09b0 \u099a\u09b0\u09cd\u099a\u09be \u0995\u09b0\u099b\u09c7\u09a8\u0964 \u09a4\u09be\u0981\u09a6\u09c7\u09b0 \u099a\u09bf\u09a8\u09cd\u09a4\u09be-\u0985\u09ad\u09bf\u09b8\u09a8\u09cd\u09a7\u09bf \u09b8\u09a4\u09cd\u09af\u09bf\u0987 \u09b8\u09b0\u09b2 \u09a8\u09bf\u09b7\u09cd\u0995\u09b2\u09c1\u09b7 \u09a4\u09be \u0986\u09a6\u09aa\u09c7 \u09ac\u09b2\u099b\u09bf \u09a8\u09be; \u09ac\u09b0\u0982 \u099c\u099f\u09bf\u09b2 \u0985\u09ad\u09bf\u09b8\u09a8\u09cd\u09a7\u09bf \u0995\u09be\u09b0\u09cd\u09af\u0995\u09b0 \u0995\u09b0\u09a4\u09c7 \u09a4\u09be\u0981\u09b0\u09be \u0985\u09a4\u09bf\u09b8\u09b0\u09b2 \u0986\u09a7\u09be\u0996\u09c7\u0981\u099a\u09b0\u09be \u09aa\u09a6\u09cd\u09a7\u09a4\u09bf\u09b0 \u09b8\u09b0\u09be\u09b8\u09b0\u09bf \u09b6\u09b0\u09a3 \u09a8\u09c7\u09a8, \u09af\u09c7\u09ae\u09a8\u099f\u09be \u0995\u09b0\u09a4\u09c7 \u09a4\u09be\u0981\u09a6\u09c7\u09b0 \u09aa\u09c2\u09b0\u09cd\u09ac\u09b8\u09c2\u09b0\u09bf\u09b0\u09be \u09b2\u099c\u09cd\u099c\u09be \u09aa\u09c7\u09a4\u09c7\u09a8, \u09ac\u09c7\u09ae\u09be\u09a8\u09be\u09a8 \u09ad\u09be\u09ac\u09a4\u09c7\u09a8\u0964 \u09b8\u09cd\u0995\u09c1\u09b2\u09b8\u09cd\u09a4\u09b0\u09c7 \u099c\u09be\u09a4\u09c0\u09df \u09aa\u09be\u09a0\u0995\u09cd\u09b0\u09ae\u09c7\u09b0 \u0995\u09be\u09a0\u09be\u09ae\u09cb (National Curriculum Framework) \u09a8\u09bf\u09b0\u09cd\u09a7\u09be\u09b0\u09a3\u09c7\u09b0 \u099c\u09a8\u09cd\u09af \u099c\u09a8\u09ae\u09a4 \u09af\u09be\u099a\u09be\u0987\u09df\u09c7\u09b0 \u09af\u09c7 \u0995\u09be\u09b0\u09cd\u09af\u0995\u09cd\u09b0\u09ae \u099a\u09b2\u099b\u09c7, \u09a4\u09be\u09a4\u09c7 \u09ae\u09be\u09a4\u09cd\u09b0 \u09a6\u09b6\u099f\u09bf \u0985\u09a8\u09b2\u09be\u0987\u09a8 MCQ \u09aa\u09cd\u09b0\u09b6\u09cd\u09a8\u0964 \u0989\u09a4\u09cd\u09a4\u09b0\u0997\u09c1\u09b2\u09bf \u09b6\u09c1\u09a7\u09c1 \u0985\u09a4\u09bf\u09b8\u09b0\u09b2 \u09a8\u09df, \u09b8\u09ae\u09cd\u09ad\u09be\u09ac\u09cd\u09af \u0985\u09b8\u0982\u0996\u09cd\u09af \u0989\u09a4\u09cd\u09a4\u09b0\u09c7\u09b0 \u09ae\u09a7\u09cd\u09af\u09c7 \u09b9\u09be\u09a4\u09c7-\u0997\u09cb\u09a8\u09be \u09ae\u09cb\u099f\u09be \u09a6\u09be\u0997\u09c7\u09b0 \u0985\u09b2\u09cd\u09aa \u0995\u09df\u09c7\u0995\u099f\u09bf \u09ae\u09be\u09a4\u09cd\u09b0: \u0985\u09a8\u09cd\u09af \u0995\u09cb\u09a8\u0993 \u09ae\u09a4 \u09aa\u09cd\u09b0\u0995\u09be\u09b6\u09c7\u09b0 \u0985\u09ac\u0995\u09be\u09b6\u0987 \u09a8\u09c7\u0987\u0964 \u0993\u09a6\u09bf\u0995\u09c7 \u098f\u0995\u09be\u09a7\u09bf\u0995 \u0985\u09b8\u09ae\u09cd\u09aa\u09b0\u09cd\u0995\u09bf\u09a4 \u09ac\u09bf\u09b7\u09df \u098f\u0995 \u09ac\u09a8\u09cd\u09a7\u09a8\u09c0\u09b0 \u09ae\u09a7\u09cd\u09af\u09c7 \u09ab\u09c7\u09b2\u09be \u09b9\u09df\u09c7\u099b\u09c7, \u098f\u0995\u099f\u09be \u09ac\u09be\u099b\u09b2\u09c7 \u09b8\u0999\u09cd\u0997\u09c7 \u0986\u09b0 \u09aa\u09be\u0981\u099a\u099f\u09be \u09ac\u09be\u099b\u09a4\u09c7\u0987 \u09b9\u09ac\u09c7\u0964 \u2018\u0996\u09c7\u09b2\u09be\u09a7\u09c1\u09b2\u09cb\u2019\u09b0 \u09b8\u0999\u09cd\u0997\u09c7 \u098f\u0995\u09af\u09cb\u0997\u09c7 \u0986\u099b\u09c7 \u2018\u09ad\u09be\u09b0\u09a4 \u09b8\u09ae\u09cd\u09aa\u09b0\u09cd\u0995\u09c7 \u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u2019 \u2013 \u09a8\u09bf\u09b6\u09cd\u099a\u09df \u0996\u09c1\u09ac\u0987 \u09ac\u09be\u099e\u09cd\u099b\u09a8\u09c0\u09df, \u0995\u09bf\u09a8\u09cd\u09a4\u09c1 \u09ac\u09b0\u09cd\u09a4\u09ae\u09be\u09a8 \u09b6\u09be\u09b8\u09a8\u09c7 \u09b8\u09c7\u0987 \u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u09c7\u09b0 \u0989\u09aa\u0995\u09b0\u09a3 \u0995\u09c0 \u09b9\u09ac\u09c7 \u099c\u09be\u09a8\u09a4\u09c7 \u0995\u09cc\u09a4\u09c1\u09b9\u09b2 \u09b9\u09df\u0964 \u0986\u09b0\u0993 \u09ac\u09bf\u09a4\u09b0\u09cd\u0995\u09bf\u09a4\u09ad\u09be\u09ac\u09c7 \u09b6\u09be\u09b0\u09c0\u09b0\u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09a3\u09c7\u09b0 \u09b8\u0999\u09cd\u0997\u09c7 \u098f\u0995\u09af\u09cb\u0997\u09c7 \u0986\u099b\u09c7 \u2018\u09ad\u09be\u09b0\u09a4\u09c0\u09df \u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u09aa\u09a6\u09cd\u09a7\u09a4\u09bf\u2019 (Indian knowledge systems)\u0964 \u09af\u09a6\u09bf \u0986\u09ae\u09b0\u09be \u099a\u09be\u0987 \u099b\u09c7\u09b2\u09c7\u09ae\u09c7\u09df\u09c7\u09b0\u09be \u0986\u09a6\u09cc \u09b8\u0982\u09b8\u09cd\u0995\u09c3\u09a4 \u09b6\u09c7\u0996\u09c7, \u09b6\u09c1\u09b0\u09c1 \u0995\u09b0\u09a4\u09c7\u0987 \u09b9\u09ac\u09c7 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a5\u09ae \u09b6\u09cd\u09b0\u09c7\u09a3\u09bf\u09a4\u09c7 \u2013 \u0986\u09b0 \u0995\u09cb\u09a8\u0993 \u09ac\u09bf\u0995\u09b2\u09cd\u09aa \u09a8\u09c7\u0987\u0964<\/p>\n<p style=\"text-align: justify;\">\u0985\u09b0\u09cd\u09a5\u09be\u09ce \u0989\u09a4\u09cd\u09a4\u09b0\u09a6\u09be\u09a4\u09be \u099c\u09a8\u09b8\u09be\u09a7\u09be\u09b0\u09a3 \u09b6\u09c7\u09b7 \u0985\u09ac\u09a7\u09bf \u09a8\u09bf\u09b0\u09cd\u09a6\u09bf\u09b7\u09cd\u099f \u0995\u09b0\u09a4\u09c7 \u09aa\u09be\u09b0\u09ac\u09c7\u09a8 \u09b8\u09be\u09ae\u09be\u09a8\u09cd\u09af \u0995\u09df\u09c7\u0995\u099f\u09be \u0985\u09a4\u09bf\u09b8\u09b0\u09b2 \u0989\u09aa\u09be\u09a6\u09be\u09a8, \u09a4\u09be\u0993 \u09aa\u09c2\u09b0\u09cd\u09ac\u09a8\u09bf\u09b0\u09cd\u09a7\u09be\u09b0\u09bf\u09a4 \u0995\u099f\u09be \u09ac\u09bf\u0995\u09b2\u09cd\u09aa \u09a5\u09c7\u0995\u09c7\u0964 \u09b8\u09be\u09dc\u09c7 \u09aa\u09a8\u09c7\u09b0\u09cb \u0986\u09a8\u09be \u09ab\u09be\u0981\u0995 \u09a5\u09c7\u0995\u09c7 \u09af\u09be\u09ac\u09c7, \u09af\u09be \u0995\u09b0\u09cd\u09a4\u09be\u09b0\u09be \u09ad\u09b0\u09be\u099f \u0995\u09b0\u09ac\u09c7\u09a8 \u09a8\u09bf\u099c\u09c7\u09a6\u09c7\u09b0 \u0985\u09ad\u09bf\u09b8\u09a8\u09cd\u09a7\u09bf\u09ae\u09a4\u0964 \u09a7\u09b0\u09c7 \u09a8\u09c7\u0993\u09df\u09be \u09af\u09be\u09df, \u099a\u09c2\u09dc\u09be\u09a8\u09cd\u09a4 \u09aa\u09be\u09a0\u09cd\u09af\u0995\u09cd\u09b0\u09ae \u09af\u0996\u09a8 \u09aa\u09cd\u09b0\u0995\u09be\u09b6 \u09b9\u09ac\u09c7, \u09b8\u09b9\u09b0\u09cd\u09b7\u09c7 \u0998\u09cb\u09b7\u09a3\u09be \u09b9\u09ac\u09c7 \u09af\u09c7 \u0985\u09a8\u09b2\u09be\u0987\u09a8 \u09aa\u09a6\u09cd\u09a7\u09a4\u09bf\u09a4\u09c7 \u09a6\u09c7\u09b6 \u099c\u09c1\u09dc\u09c7 \u098f\u09a4 \u09b9\u09be\u099c\u09be\u09b0 \u09ac\u09be \u098f\u09a4 \u09b2\u0995\u09cd\u09b7 \u09b2\u09cb\u0995\u09c7\u09b0 \u09ae\u09a4 \u09a8\u09c7\u0993\u09df\u09be \u09b9\u09df\u09c7\u099b\u09c7; \u09b8\u09c7\u0987 \u09ae\u09a4\u09c7\u09b0 \u09ae\u09c2\u09b2\u09cd\u09af \u0995\u09be\u09a8\u09be\u0995\u09dc\u09bf, \u09b8\u09c7\u09ad\u09be\u09ac\u09c7\u0987 \u0998\u09c1\u0981\u099f\u09bf \u09b8\u09be\u099c\u09be\u09a8\u09cb \u09b9\u09df\u09c7\u099b\u09c7\u0964<\/p>\n<p style=\"text-align: justify;\">\u098f\u0987 \u09a8\u09cd\u09af\u09c2\u09a8\u09aa\u09a8\u09cd\u09a5\u09c0 \u09a8\u09c0\u09a4\u09bf (minimalism) \u09af\u09a6\u09bf \u09b8\u09ab\u09b2\u09ad\u09be\u09ac\u09c7 \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u0995\u09cd\u09b7\u09c7\u09a4\u09cd\u09b0\u09c7 \u09ac\u09aa\u09a8 \u0995\u09b0\u09be \u09af\u09be\u09df, \u0985\u09ad\u09c0\u09b7\u09cd\u099f \u09aa\u09b0\u09bf\u09ac\u09b0\u09cd\u09a4\u09a8 \u0986\u09aa\u09a8\u09bf \u098f\u09b8\u09c7 \u09af\u09be\u09ac\u09c7\u0964 \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u0995\u09cd\u09b7\u09c7\u09a4\u09cd\u09b0 \u09a5\u09c7\u0995\u09c7 \u099a\u09bf\u09a8\u09cd\u09a4\u09be\u09ad\u09be\u09ac\u09a8\u09be \u09ac\u09bf\u09a6\u09be\u09df \u09a8\u09c7\u09ac\u09c7\u0964 \u098f\u09a4 \u09af\u09c7 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09bf\u09ac\u09be\u09a6 \u09ac\u09bf\u09a4\u09b0\u09cd\u0995 \u09b8\u09ae\u09be\u09b2\u09cb\u099a\u09a8\u09be \u09b2\u09c7\u0997\u09c7\u0987 \u0986\u099b\u09c7, \u09a4\u09be \u0986\u09aa\u09a8\u09bf \u09a5\u09bf\u09a4\u09bf\u09df\u09c7 \u09af\u09be\u09ac\u09c7\u0964 \u09ac\u09be\u0995\u09b8\u09cd\u09ac\u09be\u09a7\u09c0\u09a8\u09a4\u09be \u09b9\u09b0\u09a3\u09c7\u09b0 \u09ac\u09a6\u09a8\u09be\u09ae \u09ad\u09cb\u0997 \u0995\u09b0\u09a4\u09c7 \u09b9\u09ac\u09c7 \u09a8\u09be, \u0995\u09be\u09b0\u09a3 \u09b8\u09cd\u09ac\u09be\u09a7\u09c0\u09a8\u09ad\u09be\u09ac\u09c7 \u0995\u09c7\u0989 \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u09ac\u09b2\u09a4\u09c7 \u099a\u09be\u0987\u09ac\u09c7 \u09a8\u09be, \u099a\u09be\u0993\u09df\u09be\u09b0 \u0987\u099a\u09cd\u099b\u09c7\u099f\u09be\u0987 \u0989\u09ac\u09c7 \u09af\u09be\u09ac\u09c7\u0964 \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u0995\u09cd\u09b7\u09c7\u09a4\u09cd\u09b0\u09c7 \u09ac\u09bf\u09b0\u09be\u099c \u0995\u09b0\u09ac\u09c7 \u09a8\u09bf\u09ac\u09bf\u09dc \u09b6\u09be\u09a8\u09cd\u09a4\u09bf, \u098f\u0996\u09a8\u0995\u09be\u09b0 \u09ac\u09be\u0995\u09ac\u09bf\u09a4\u09a3\u09cd\u09a1\u09be\u09b0 \u099a\u09c7\u09df\u09c7 \u0995\u09a4 \u09ad\u09be\u09b2\u09cb\u0964 \u09b0\u09ac\u09c0\u09a8\u09cd\u09a6\u09cd\u09b0\u09a8\u09be\u09a5\u09c7\u09b0 \u0985\u099a\u09b2\u09be\u09df\u09a4\u09a8\u09c7\u09b0 \u0989\u09aa\u09be\u099a\u09be\u09b0\u09cd\u09af \u09a0\u09bf\u0995 \u098f\u099f\u09be\u0987 \u09ac\u09b2\u09c7\u099b\u09bf\u09b2: \u2018\u098f\u0995 \u09ae\u09c1\u09b9\u09c2\u09b0\u09cd\u09a4\u09c7\u09b0 \u099c\u09a8\u09cd\u09af\u09c7\u0993 \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u09ad\u09be\u09ac\u09a4\u09c7 \u09b9\u09df \u09a8\u09be\u0964 \u098f\u09b0 \u099a\u09c7\u09df\u09c7 \u0986\u09b0 \u09b6\u09be\u09a8\u09cd\u09a4\u09bf \u0995\u09c0 \u09b9\u09a4\u09c7 \u09aa\u09be\u09b0\u09c7?\u2019<\/p>\n<p style=\"text-align: justify;\">\u0995\u09c3\u09b7\u09bf \u09a5\u09c7\u0995\u09c7 \u098f\u0995\u099f\u09be \u09a4\u09c1\u09b2\u09a8\u09be \u0995\u09b0\u09be \u09af\u09c7\u09a4\u09c7 \u09aa\u09be\u09b0\u09c7\u0964 \u09ac\u09be\u0987\u09b0\u09c7 \u09a5\u09c7\u0995\u09c7 \u0995\u09c0\u099f\u09a8\u09be\u09b6\u0995 \u099b\u09dc\u09bf\u09df\u09c7 \u09ab\u09b8\u09b2 \u09b0\u0995\u09cd\u09b7\u09be \u0995\u09b0\u09be \u09af\u09be\u09df, \u0986\u09b0 \u099c\u09bf\u09a8\u09c7\u09b0 \u0997\u09a0\u09a8 \u09aa\u09be\u09b2\u099f\u09c7 \u09ab\u09b8\u09b2\u0995\u09c7 \u09ad\u09bf\u09a4\u09b0 \u09a5\u09c7\u0995\u09c7 \u0985\u09a8\u09be\u0995\u09cd\u09b0\u09ae\u09a8\u09c0\u09df \u0995\u09b0\u09c7\u0964 \u098f\u0987 \u09a6\u09c1\u0987 \u09aa\u09a8\u09cd\u09a5\u09be\u09b0 \u09ae\u09a7\u09cd\u09af\u09c7 \u09af\u09c7 \u09a4\u09ab\u09be\u09a4, \u098f\u0995\u0987 \u09a4\u09ab\u09be\u09a4 \u09b6\u09be\u09b8\u09a8 \u0995\u09b0\u09c7 \u09ae\u09be\u09a8\u09c1\u09b7\u0995\u09c7 \u09ac\u09b6 \u0995\u09b0\u09be \u0986\u09b0 \u09b8\u09cd\u09ac\u09ad\u09be\u09ac\u0997\u09a4\u09ad\u09be\u09ac\u09c7 \u09ae\u09be\u09a8\u09c1\u09b7\u09c7\u09b0 \u09ae\u09a7\u09cd\u09af\u09c7 \u09ac\u09b6\u09cd\u09af\u09a4\u09be\u09b0 \u09b8\u099e\u09cd\u099a\u09be\u09b0 \u0995\u09b0\u09be\u09b0 \u09ae\u09a7\u09cd\u09af\u09c7\u0964 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a5\u09ae\u099f\u09be \u09ae\u09b8\u09cd\u09a4\u09bf\u09b7\u09cd\u0995 \u09a8\u09bf\u09df\u09a8\u09cd\u09a4\u09cd\u09b0\u09a3, \u09a6\u09cd\u09ac\u09bf\u09a4\u09c0\u09df\u099f\u09be \u09ae\u09b8\u09cd\u09a4\u09bf\u09b7\u09cd\u0995\u09aa\u09cd\u09b0\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09b2\u09a8\u0964 \u09b8\u09a4\u09cd\u09af\u099c\u09bf\u09ce \u09b0\u09be\u09df \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09ac\u09bf\u09a6 \u099b\u09bf\u09b2\u09c7\u09a8 \u09a8\u09be, \u0995\u09bf\u09a8\u09cd\u09a4\u09c1 \u09a4\u09be\u0981\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09bf\u09ad\u09be\u09b2\u09ac\u09cd\u09a7 \u098f\u0987 \u09b6\u09ac\u09cd\u09a6\u099f\u09be \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u099a\u09bf\u09a8\u09cd\u09a4\u09be\u09df \u09a4\u09be\u0981\u09b0 \u09aa\u09b0\u09ae \u0985\u09ac\u09a6\u09be\u09a8\u0964<\/p>\n<p style=\"text-align: justify;\">\u09ae\u09c1\u09b6\u0995\u09bf\u09b2 \u098f\u0987, \u09b8\u09ac \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u09a7\u09c1\u09df\u09c7 \u09ae\u09c1\u099b\u09c7 \u09b8\u09be\u09ab \u0995\u09b0\u09be \u09af\u09be\u09df \u09a8\u09be\u0964 \u0993\u0987 \u09b8\u09b0\u09b2\u09c0\u0995\u09c3\u09a4 \u09a8\u09bf\u09a6\u09be\u09a8\u09c7\u0993 \u09ac\u09c7\u0981\u099a\u09c7 \u09a5\u09be\u0995\u09be\u09b0 \u09b8\u09cd\u09ac\u09be\u09b0\u09cd\u09a5\u09c7 \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u099c\u09bf\u09a8\u09bf\u09b8 \u0986\u09ae\u09be\u09a6\u09c7\u09b0 \u09b6\u09bf\u0996\u09a4\u09c7\u0987 \u09b9\u09df\u0964 \u0989\u0981\u099a\u09c1\u09a6\u09b0\u09c7\u09b0 \u09ae\u09be\u09a8\u09b8\u09bf\u0995 \u099c\u09c0\u09ac\u09a8\u09c7\u09b0 \u0995\u09a5\u09be \u09ac\u09b2\u099b\u09bf \u09a8\u09be\u0964 \u09ac\u09b2\u099b\u09bf \u09b8\u09cd\u09b0\u09c7\u09ab \u0986\u099f\u09aa\u09cc\u09b0\u09c7 \u099c\u09be\u0997\u09a4\u09bf\u0995 \u0985\u09b8\u09cd\u09a4\u09bf\u09a4\u09cd\u09ac\u09c7\u09b0 \u0995\u09a5\u09be \u2013 \u0985\u09b0\u09cd\u09a5\u09ac\u09cd\u09af\u09ac\u09b8\u09cd\u09a5\u09be \u0986\u09b0 \u09b8\u09be\u09ae\u09be\u099c\u09bf\u0995 \u09aa\u09b0\u09bf\u0995\u09be\u09a0\u09be\u09ae\u09cb \u09a8\u09cd\u09af\u09c2\u09a8\u09a4\u09ae \u09ae\u09be\u09a4\u09cd\u09b0\u09be\u09df \u099a\u09be\u09b2\u09c1 \u09b0\u09be\u0996\u09be\u09b0 \u099c\u09a8\u09cd\u09af, \u0986\u09a7\u09c1\u09a8\u09bf\u0995 \u09ac\u09bf\u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8-\u09aa\u09cd\u09b0\u09af\u09c1\u0995\u09cd\u09a4\u09bf\u09b0 \u0986\u09b6\u09c0\u09b0\u09cd\u09ac\u09be\u09a6 \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u0986\u09ac\u09b6\u09cd\u09af\u09bf\u0995 \u0995\u09cd\u09b7\u09c7\u09a4\u09cd\u09b0\u09c7 \u0989\u09aa\u09ad\u09cb\u0997 \u0995\u09b0\u09be\u09b0 \u099c\u09a8\u09cd\u09af\u0964 \u0986\u09a7\u09c1\u09a8\u09bf\u0995 \u099c\u09c0\u09ac\u09a8\u09c7\u09b0 \u098f\u099f\u09c1\u0995\u09c1 \u0985\u09a8\u09c1\u09b7\u0999\u09cd\u0997 \u09a8\u09bf\u09b6\u09cd\u099a\u09bf\u09a4 \u0995\u09b0\u09a4\u09c7\u0993 \u09aa\u09cd\u09b0\u09b6\u09cd\u09a8 \u0995\u09b0\u09a4\u09c7 \u09b9\u09df, \u0995\u09b0\u09c7 \u09af\u09c7\u09a4\u09c7\u0987 \u09b9\u09df\u0964 \u09aa\u09cd\u09b0\u09af\u09c1\u0995\u09cd\u09a4\u09bf\u09b0 \u0986\u09dc\u09be\u09b2 \u09a5\u09c7\u0995\u09c7 \u09ae\u09cc\u09b2\u09bf\u0995 \u09ac\u09bf\u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8 \u0989\u0981\u0995\u09bf \u09ae\u09be\u09b0\u09c7, \u09a1\u09c7\u0995\u09c7 \u09a8\u09be \u098f\u09a8\u09c7 \u0989\u09aa\u09be\u09df \u09a5\u09be\u0995\u09c7 \u09a8\u09be\u0964<\/p>\n<p style=\"text-align: justify;\">\u09af\u09c7 \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09ac\u09cd\u09af\u09ac\u09b8\u09cd\u09a5\u09be\u09b0 \u09a6\u09bf\u0995\u09c7 \u0986\u09ae\u09b0\u09be \u098f\u0997\u09cb\u099a\u09cd\u099b\u09bf, \u09a4\u09be\u09a4\u09c7 \u098f\u099f\u09c1\u0995\u09c1 \u09aa\u09b0\u09bf\u09b8\u09b0\u0993 \u09ae\u09bf\u09b2\u09ac\u09c7 \u0995\u09bf\u09a8\u09be \u09b8\u09a8\u09cd\u09a6\u09c7\u09b9\u0964 \u09ac\u09b2\u09be \u09af\u09be\u09df, \u09ac\u09cd\u09af\u09ac\u09b8\u09cd\u09a5\u09be\u099f\u09be \u0997\u09ac\u09c7\u09b7\u09a3\u09be\u0997\u09be\u09b0 \u09a6\u09c2\u09b0\u09c7 \u09a5\u09be\u0995, \u098f\u0995\u099f\u09be \u09ad\u09be\u09b2\u09cb \u09aa\u09b2\u09bf\u099f\u09c7\u0995\u09a8\u09bf\u0995\u09c7\u09b0 \u09b8\u09cd\u09a4\u09b0\u09c7\u0993 \u09aa\u09cc\u0981\u099b\u09ac\u09c7 \u09a8\u09be\u0964 \u09a4\u09a4\u09cd\u09a4\u09cd\u09ac\u0995\u09a5\u09be \u09ad\u09c1\u09b2\u09c7 \u09af\u09be\u0987, \u09a6\u09c7\u09b6\u09c7\u09b0 \u09af\u09c7 \u09b8\u09cd\u09a5\u09c2\u09b2 \u09ac\u09be\u09b8\u09cd\u09a4\u09ac \u0989\u09aa\u0995\u09be\u09b0 \u09b9\u09a4\u09c7 \u09aa\u09be\u09b0\u09a4, \u09a8\u09be \u09b9\u09b2\u09c7\u0987 \u09a8\u09df, \u09b8\u09c7\u099f\u09c1\u0995\u09c1\u0993 \u09b9\u09ac\u09c7 \u09a8\u09be\u0964 \u0989\u09a8\u09cd\u09a8\u09df\u09a8 \u0986\u09b0 \u0986\u09b0\u09cd\u09a5\u09bf\u0995 \u09ac\u09c3\u09a6\u09cd\u09a7\u09bf \u09ae\u09be\u09b0 \u0996\u09be\u09ac\u09c7\u0964 \u09ac\u09bf\u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u09ae\u09a8\u09b8\u09cd\u0995\u09a4\u09be \u0993 \u09af\u09c1\u0995\u09cd\u09a4\u09bf\u09ac\u09cb\u09a7 \u09b9\u09cd\u09b0\u09be\u09b8 \u09aa\u09be\u09ac\u09c7, \u09a8\u09be\u09a8\u09be \u0985\u09a8\u09be\u099a\u09be\u09b0 \u0986\u09b0 \u0995\u09c1\u099a\u09bf\u09a8\u09cd\u09a4\u09be \u09b2\u09cb\u0995\u09c7\u09b0 \u09ae\u09be\u09a5\u09be\u09df \u09a2\u09c1\u0995\u09ac\u09c7 \u09ac\u09be \u09a2\u09c1\u0995\u09bf\u09df\u09c7 \u09a6\u09c7\u0993\u09df\u09be \u09af\u09be\u09ac\u09c7\u0964 \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09b0 \u09ae\u09a7\u09cd\u09af \u09a6\u09bf\u09df\u09c7\u0987 \u09ae\u09be\u09a8\u09b8\u09bf\u0995 \u09a6\u09c8\u09a8\u09cd\u09af \u09ac\u09aa\u09a8 \u09b9\u09ac\u09c7: \u09a6\u09c7\u09b6\u09ac\u09be\u09b8\u09c0 \u09a4\u09be\u09b2\u09bf\u09ae \u09aa\u09be\u09ac\u09c7 \u09b8\u09ad\u09cd\u09af\u09a4\u09be\u09b0 \u09a8\u09be\u09a8\u09be \u0986\u09b6\u09c0\u09b0\u09cd\u09ac\u09be\u09a6 \u09b8\u0995\u09cd\u09b0\u09bf\u09df\u09ad\u09be\u09ac\u09c7 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09cd\u09af\u09be\u0996\u09cd\u09af\u09be\u09a8 \u0995\u09b0\u09a4\u09c7, \u0995\u09cd\u09b7\u09a4\u09bf \u0993 \u09ac\u099e\u09cd\u099a\u09a8\u09be \u09ae\u09c7\u09a8\u09c7 \u09a8\u09bf\u09a4\u09c7 \u09ac\u09be \u09ac\u09c1\u099d\u09a4\u09c7\u0987 \u09a8\u09be \u09aa\u09c7\u09a4\u09c7\u0964 \u098f\u0987 \u09ac\u09cd\u09af\u09ac\u09b8\u09cd\u09a5\u09be\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09bf\u09ac\u09be\u09a6 \u0995\u09b0\u09b2\u09c7 \u09b8\u09ae\u09be\u099c\u09c7 \u09ab\u09c7\u09b0 \u09b8\u0982\u0998\u09be\u09a4 \u09ac\u09be\u09a7\u09ac\u09c7, \u0985\u099c\u09cd\u099e\u09a4\u09be\u09b0 \u09b6\u09be\u09a8\u09cd\u09a4 \u09b8\u09ae\u09c1\u09a6\u09cd\u09b0\u09c7 \u099d\u09dc \u0989\u09a0\u09ac\u09c7\u0964<br><br>\u0986\u099c \u0986\u0987\u0986\u0987\u099f\u09bf\u09a4\u09c7 \u09b8\u09cd\u09a5\u09be\u09aa\u09a4\u09cd\u09af\u09c7\u09b0 \u09aa\u09be\u09a0\u0995\u09cd\u09b0\u09ae\u09c7 \u09ac\u09be\u09b8\u09cd\u09a4\u09c1\u09b6\u09be\u09b8\u09cd\u09a4\u09cd\u09b0 \u0985\u09a8\u09cd\u09a4\u09b0\u09cd\u09ad\u09c1\u0995\u09cd\u09a4 \u09b9\u09df\u09c7\u099b\u09c7\u0964 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09bf\u09ac\u09be\u09a6 \u0995\u09b0\u09b2\u09c7 \u09ac\u09b2\u09be \u09b9\u09ac\u09c7, \u09a4\u09c1\u09ae\u09bf \u09ae\u09be\u09a8\u09c1\u09b7\u09c7\u09b0 \u09ac\u09bf\u09b6\u09cd\u09ac\u09be\u09b8\u09c7 \u0986\u0998\u09be\u09a4 \u0995\u09b0\u099b \u2013 \u0986\u09b0 \u0985\u09ac\u09b6\u09cd\u09af\u0987 \u099b\u09be\u09a4\u09cd\u09b0\u09a6\u09c7\u09b0 \u09ad\u09ac\u09bf\u09b7\u09cd\u09af\u09ce \u09b0\u09cb\u099c\u0997\u09be\u09b0\u09c7\u09b0 \u09aa\u09a5 \u09ac\u09a8\u09cd\u09a7 \u0995\u09b0\u099b, \u0995\u09be\u09b0\u09a3 \u09ac\u09b9\u09c1 \u09b2\u09cb\u0995\u0987 \u0986\u099c \u099a\u09be\u09df, \u09a4\u09be\u09a6\u09c7\u09b0 \u09ac\u09be\u09dc\u09bf \u09ac\u09be\u09b8\u09cd\u09a4\u09c1\u09b6\u09be\u09b8\u09cd\u09a4\u09cd\u09b0 \u0985\u09a8\u09c1\u09b8\u09be\u09b0\u09c7 \u09a8\u09bf\u09b0\u09cd\u09ae\u09bf\u09a4 \u09b9\u09cb\u0995\u0964 \u09a7\u09b0\u09c7 \u09a8\u09c7\u0993\u09df\u09be \u09b9\u099a\u09cd\u099b\u09c7, \u09ac\u09bf\u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09bf\u09a4 \u09b8\u09cd\u09a5\u09aa\u09a4\u09bf\u09b0\u09be \u09a4\u09be\u09a6\u09c7\u09b0 \u09b8\u09c7\u0987 \u09b8\u0982\u09b8\u09cd\u0995\u09be\u09b0\u0995\u09c7 \u09ae\u09be\u09a8\u09cd\u09af\u09a4\u09be \u09a6\u09c7\u09ac\u09c7, \u0985\u09a8\u09cd\u09af\u09b0\u0995\u09ae \u09ac\u09cb\u099d\u09be\u09ac\u09c7 \u09a8\u09be\u0964 \u09ac\u09be \u09a7\u09b0\u09c1\u09a8 \u0995\u09c7\u0989 \u09ac\u09b2\u09b2 \u0997\u09b0\u09c1\u09b0 \u09a8\u09bf\u0983\u09b6\u09cd\u09ac\u09be\u09b8\u09c7 \u0985\u0995\u09cd\u09b8\u09bf\u099c\u09c7\u09a8 \u09a8\u09df, \u0995\u09be\u09b0\u09cd\u09ac\u09a8 \u09a1\u09be\u0987\u0985\u0995\u09cd\u09b8\u09be\u0987\u09a1 \u09a8\u09bf\u09b0\u09cd\u0997\u09a4 \u09b9\u09df, \u09ac\u09be \u0997\u09b0\u09c1\u09b0 \u09a6\u09c1\u09a7\u09c7 \u09b8\u09cb\u09a8\u09be \u09a5\u09be\u0995\u09c7 \u09a8\u09be\u0964 \u0986\u09ac\u09be\u09b0 \u09ac\u09bf\u09b6\u09cd\u09ac\u09be\u09b8\u09c7\u09b0 \u09aa\u09cd\u09b0\u09b6\u09cd\u09a8 \u0989\u09a0\u09ac\u09c7, \u0989\u09aa\u09b0\u09a8\u09cd\u09a4\u09c1 \u09ac\u09b2\u09be \u09b9\u09ac\u09c7 \u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09df \u09b0\u09be\u099c\u09a8\u09c0\u09a4\u09bf \u099f\u09c7\u09a8\u09c7 \u0986\u09a8\u09be \u09b9\u099a\u09cd\u099b\u09c7, \u0995\u09be\u09b0\u09a3 \u0995\u09a4\u09bf\u09aa\u09df \u09b0\u09be\u099c\u09a8\u09c0\u09a4\u09bf\u0995 \u0993\u0987 \u0985\u09ac\u09c8\u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u09bf\u0995 \u09a4\u09a4\u09cd\u09a4\u09cd\u09ac \u09aa\u09cd\u09b0\u099a\u09be\u09b0 \u0995\u09b0\u09c7\u099b\u09c7\u09a8\u0964 \u0989\u099a\u09cd\u099a\u09a4\u09be\u09b0 \u09a4\u09c1\u09b2\u09a8\u09be\u09df \u0995\u09ae \u0993\u099c\u09a8\u09c7\u09b0 (stunted) \u09b6\u09bf\u09b6\u09c1\u09b0 \u09b8\u0982\u0996\u09cd\u09af\u09be \u09ad\u09be\u09b0\u09a4\u09c7 \u09aa\u09c3\u09a5\u09bf\u09ac\u09c0\u09b0 \u09b8\u09b0\u09cd\u09ac\u09be\u09a7\u09bf\u0995, \u099c\u09a8\u09b8\u0982\u0996\u09cd\u09af\u09be\u09b0 \u0985\u09a8\u09c1\u09aa\u09be\u09a4\u09c7 \u0986\u09ab\u09cd\u09b0\u09bf\u0995\u09be\u09b0 \u0985\u09a7\u09bf\u0995\u09be\u0982\u09b6 \u09a6\u09c7\u09b6\u09c7\u09b0 \u09ac\u09c7\u09b6\u09bf, \u098f\u09ac\u0982 \u09b8\u0982\u0996\u09cd\u09af\u09be\u099f\u09be \u09ac\u09c7\u09dc\u09c7 \u099a\u09b2\u09be\u09b0 \u0987\u0999\u09cd\u0997\u09bf\u09a4 \u09ae\u09bf\u09b2\u099b\u09c7\u0964 \u09ac\u09c8\u099c\u09cd\u099e\u09be\u09a8\u09bf\u0995 \u09b8\u09ae\u09c0\u0995\u09cd\u09b7\u09be \u0995\u09b0\u09c7 \u09ae\u09be\u09aa\u09be \u09b9\u09b2, \u09a1\u09bf\u09ae \u0996\u09c7\u09b2\u09c7 \u09ac\u09be\u099a\u09cd\u099a\u09be\u09a6\u09c7\u09b0 \u09ac\u09be\u09dc \u0986\u09b0 \u0993\u099c\u09a8\u09c7\u09b0 \u0989\u09a8\u09cd\u09a8\u09a4\u09bf \u09b9\u09df, \u09b0\u09cb\u0997 \u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09bf\u09b0\u09cb\u09a7\u09c7\u09b0 \u0995\u09cd\u09b7\u09ae\u09a4\u09be \u09ac\u09be\u09dc\u09c7; \u09a4\u09ac\u09c1 \u09a7\u09b0\u09cd\u09ae\u09b8\u0982\u09b8\u09cd\u0995\u09be\u09b0\u09c7\u09b0 \u09ac\u09be\u09a7\u09be\u09df \u0995\u09bf\u099b\u09c1 \u09b0\u09be\u099c\u09cd\u09af\u09c7 \u09ae\u09bf\u09a1\u09a1\u09c7 \u09ae\u09bf\u09b2 \u09a5\u09c7\u0995\u09c7 \u09a1\u09bf\u09ae \u09ac\u09be\u09a6\u0964 \u0995\u09b0\u09cd\u09a8\u09be\u099f\u0995\u09c7 \u09b8\u09ae\u09cd\u09aa\u09cd\u09b0\u09a4\u09bf \u098f\u0987 \u09a8\u09bf\u09df\u09c7 \u0995\u09be\u099c\u09bf\u09df\u09be \u099a\u09b2\u099b\u09c7\u0964 \u09b2\u09be\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09a6\u09cd\u09ac\u09c0\u09aa\u09c7 \u09b6\u09bf\u09b6\u09c1\u09a6\u09c7\u09b0 \u09a1\u09bf\u09ae \u0996\u09be\u0993\u09df\u09be\u09a4\u09c7 \u09b8\u09c1\u09aa\u09cd\u09b0\u09c0\u09ae \u0995\u09cb\u09b0\u09cd\u099f\u09c7\u09b0 \u09b8\u09ae\u09df \u0996\u09b0\u099a \u0995\u09b0\u09a4\u09c7 \u09b9\u09df\u09c7\u099b\u09c7\u0964<br><br>\u0995\u09cd\u09b0\u09ae\u09b6...<br><br><strong>\u09a6\u09cd\u09ac\u09bf\u09a4\u09c0\u09df \u09aa\u09b0\u09cd\u09ac\u09c7\u09b0 \u09b2\u09bf\u0999\u09cd\u0995: <a href=\"\/post\/Siksar-srnkhal-2nd-part\">http:\/\/www.banglaworldwide.com\/post\/Siksar-srnkhal-2nd-part<\/a><\/strong><strong><br>\u099a\u09a4\u09c1\u09b0\u09cd\u09a5 \u09aa\u09b0\u09cd\u09ac\u09c7\u09b0 \u09b2\u09bf\u0999\u09cd\u0995: <a href=\"\/post\/Siksar-srnkhal-4th-part\">http:\/\/www.banglaworldwide.com\/post\/Siksar-srnkhal-4th-part<\/a><br><\/strong><\/p>","published_at":"2023-03-22 11:45:00","published":1,"created_at":"2023-03-22 11:44:56","updated_at":"2023-03-23 12:22:38","metadata":null,"ginopane_blogtaxonomy_series_id":null,"seo_title":null,"seo_description":null,"seo_keywords":null,"canonical_url":null,"redirect_url":null,"robot_index":null,"robot_follow":null,"summary":"\u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be\u09b0 \u09b6\u09c3\u0999\u09cd\u0996\u09b2-\u09a4\u09c3\u09a4\u09c0\u09df \u09aa\u09b0\u09cd\u09ac","has_summary":true,"categories":[{"id":8,"name":"\u09aa\u09a0\u09a8\u09aa\u09be\u09a0\u09a8","slug":"learning","code":null,"description":"","parent_id":23,"nest_left":14,"nest_right":15,"nest_depth":1,"created_at":"2019-01-28 16:57:36","updated_at":"2019-03-30 13:00:08","url":"https:\/\/www.banglaworldwide.com\/category\/learning","pivot":{"post_id":1557,"category_id":8}},{"id":23,"name":"\u09b6\u09bf\u0995\u09cd\u09b7\u09be","slug":"education","code":null,"description":"","parent_id":null,"nest_left":11,"nest_right":18,"nest_depth":0,"created_at":"2019-01-29 13:30:10","updated_at":"2019-02-12 14:15:34","url":"https:\/\/www.banglaworldwide.com\/category\/education","pivot":{"post_id":1557,"category_id":23}}],"featured_images":[{"id":2280,"disk_name":"641a9cd9beb56457321801.jpg","file_name":"ProfSukantaChowdhury3-900.jpg","file_size":72791,"content_type":"image\/jpeg","title":null,"description":null,"field":"featured_images","sort_order":2280,"created_at":"2023-03-22 11:44:49","updated_at":"2023-03-22 11:44:56","path":"https:\/\/www.banglaworldwide.com\/storage\/app\/uploads\/public\/641\/a9c\/d9b\/641a9cd9beb56457321801.jpg","extension":"jpg"}]} April 24th am 30 8:43am
Next
